Ενδο-οικογενειακή βία: Ανδρική θυματοποίηση (μεταπτυχιακό)

http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/724/1/fatourou.pdf

ΠΑΝΤΕΙΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

ΤΟΜΕΑΣ : Εγκληματολογίας Δ’ ΕΞΑΜΗΝΟ

Τίτλος Μεταπτυχιακού Προγράμματος :

“Η Σύγχρονη Εγκληματικότητα και η

Αντιμετώπισή της ”

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : Πρόληψη ενδοοικογενειακής

βίας : Ανδρική θυματοποίηση.

ΜΕΛΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ :

Φαρσεδάκης Ιάκωβος

Μαγγανάς Αντώνης

Αρτινοπούλου Βασιλική

ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Φατούρου Ιωάννα Α.Μ. 3000Μ217

Ακαδημαϊκό Έτος : 2006

 

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κύριο Αντώνη Μαγγανά καθώς και τον κύριο Ιάκωβο Φαρσεδάκη και την κυρία Αρτινοπούλου Βασιλική για την βοήθεια και τις κατευθυντήριες γραμμές, που μου έδωσαν, ώστε να ολοκληρώσω την διπλωματική μου εργασία.

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ………………………...……...………….…....σ.5-6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………….…………...………………..σ.7-13

Α΄ ΜΕΡΟΣ : ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΕΝΔΟΣΥΓΙΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: Εννοιολογική οριοθέτηση………….......σ.15-19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: Μορφές Ενδοσυζυγικής Κακοποίησης...σ20-30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: Αίτια ενδοσυζυγικής κακοποίησης….σ.31-33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV:Συνέπειες ενδοσυζυγικής κακοποίησης..σ34-39

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: Βία σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια…........σ.40-44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ: Σημάδια ανησυχίας……………...…...σ.45-47

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙ: Λόγοι παραμονής στη σχέση…...….σ.48-53

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙΙ: Αντιμετώπιση από τους επίσημους φορείς

κοινωνικού ελέγχου….………..........σ.54-59

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΧ: Εμπειρίες….…………….............….....σ.60-64

Β΄ ΜΕΡΟΣ : ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΕΝΔΟΣΥΓΙΚΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: Έρευνες………………………………….....σ.66-103

1.Στατιστική έρευνα του Καναδα…………………………...……σ. 66-81

2.Έρευνες ενδοσυζυγικής κακοποίησης……………….…...……σ. 82-103

3

Γ΄ ΜΕΡΟΣ : ΜΕΤΡΑ & ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: Νομοθεσία…..….……………………σ.105-111

1. Ελλάδα………………...………………………………………σ.105-108

2. Αγγλία – Ουαλία………………………………...……………σ. 108-110

3. Καναδάς……………………………………………………….σ.110-111

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: Πρόληψη - Αντιμετώπιση..................σ.112-128

ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………...…...……......σ.129-131

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στις μέρες μας η βία μέσα στην οικογένεια , αποτελεί σοβαρό παγκόσμιο κοινωνικό πρόβλημα , που δυστυχώς λαμβάνει επικίνδυνες και απροσδιόριστες διαστάσεις.

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί κατάφωρη παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων , του δικαιώματος της ζωής , της σωματικής ακεραιότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. που καλύπτεται από μια σιωπή , η οποία πρέπει να σπάσει. Η βία στην οικογένεια υπερβαίνει τα ιδιωτικά πλαίσια , αφορά στο σύνολό της μια κοινωνία που οφείλει , μέσα από τη συντεταγμένη πολιτεία της , να αντιδράσει.

Κυμαίνεται ευρέως όσον αφορά τη φύση , την κλίμακα , τις συνέπειες και ξεφεύγει από τα γεωγραφικά σύνορα , το φύλο , τα όρια ηλικίας , τις ταξικές διακρίσεις , το μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο , τη φυλή ή τις πολιτισμικές διαφορές. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η κακοποίηση διαπερνά τις τάξεις και τις εθνικότητες και δεν αφορά μόνο τον αναπτυσσόμενο κόσμο αλλά είναι ένα σαρωτικό φαινόμενο.

Τα στατιστικά στοιχεία στην περίπτωση της ενδοοικογενειακής βίας είναι μόνο ενδεικτικά του φαινομένου , δείχνοντας απλά την κορυφή του παγόβουνου μιας και οι διαμορφωμένες στατιστικές προέρχονται από θύματα που έχουν καταγγείλει την κακοποίησή τους.

Ειδικότερα το θέμα που θα διαπραγματευτούμε στη εργασία που έπεται , τη ενδοσυζυγική βία με θύμα τον άντρα , είναι ένα θέμα που σπάνια αναφέρεται πόσο μάλλον καταγγέλλεται. Αυτό οφείλεται στα

5

πολιτισμικά στερεότυπα που θέλει τον άντρα να΄ ναι το "δυνατό" φύλο που σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να θυματοποιηθεί από μια γυναίκα. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος είναι εξαιρετικά σπάνιες και οι καταγγελίες τέτοιων περιστατικών. Σ΄ αυτό συντελεί και η αντιμετώπιση από τις διωκτικές αρχές οι οποίες αντιμετωπίζουν τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας με ιδιαίτερο σκεπτικισμό. Η δε αντιμετώπιση των ανδρών – θυμάτων συνοδεύονται όχι μόνο από σκεπτικισμό αλλά και από χλευασμό.

Ο πραγματικός πολιτισμός , σε μια σύγχρονη χώρα , προϋποθέτει σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των μελών του κοινωνικού συνόλου , σχέσεις βασισμένες στην ατομική αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμηση. Ένας τέτοιος , όμως , δημοκρατικός πολιτισμός δεν μπορεί να χτισθεί στην κοινωνία αν δεν θεμελιωθεί πρώτα στην οικογένεια.

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα τελευταία 25χρόνια έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας με θύματα , κυρίως , τις γυναίκες. Πριν σαράντα με πενήντα χρόνια , λίγοι ήταν αυτοί που άρχισαν να το συζητούν ενώ οι αστυνομικές αρχές απέφευγαν συλλήψεις που αφορούσαν σε τέτοιου είδους περιπτώσεις.

Στις αρχές του 1970 κάποιες θαρραλέες γυναίκες , που είχαν κακοποιηθεί από τους συζύγους τους , άρχισαν την γνωστοποίηση του τραγικού αυτού μυστικού. Τα φεμινιστικά κινήματα στάθηκαν στο πλευρό τους , τις υποστήριξαν και τους έδωσαν φωνή κι πολιτική δύναμη για να ακουστούν και να αφυπνιστούν οι αρμόδιοι φορείς.

Ως αποτέλεσμα αυτών των κινητοποιήσεων θεσπίστηκαν νόμοι , δημιουργήθηκαν οργανώσεις που υποστήριζαν ενθέρμως τις κακοποιημένες γυναίκες και τις βοήθησαν να φτιάξουν την ζωή τους. Εντούτοις το κοινωνικό σύνολο θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά του προβλήματος και ότι η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα ανθρώπινο πρόβλημα και όχι ένα πρόβλημα φύλων.

Η κοινωνία μας έχει μάθει ότι τα θύματα έχουν γυναικείο πρόσωπο με αποτέλεσμα να αγνοούμε την πραγματικότητα και να υπονομεύουμε τη σοβαρότητα των συνεπειών που έχει η ανδρική θυματοποίηση μέσα στο ζευγάρι..

Ακόμα και όταν θυματοποιούνται οι άνδρες υποστηρίζεται ότι οι δράστες είναι άνδρες και σε καμιά περίπτωση γυναίκες. Οι άνδρες βρίσκονται πλέον εκεί που ήταν οι γυναίκες πριν 25χρόνια. Εντούτοις , δεν υπάρχει ένα οργανωμένο δίκτυο υποστήριξης των ανδρών που θα

7

μπορούσε να υποστηρίξει τα δικαιώματά τους. Σ΄ αυτό , βέβαια , ευθύνονται και τα ίδια τα θύματα που δεν ομολογούν το τι έχουν βιώσει μιας και αυτό θα ερχόταν σε σύγκρουση με τα κοινωνικά στερεότυπα που τους θέλει "σκληρούς" και "αρρενωπούς" με αποτέλεσμα να νιώθουν ανεπαρκείς ως αρσενικά.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας δεν υφίστανται μία μόνο μορφή κακοποίησης. Πριν ή κατά τη διάρκεια της σωματικής κακοποίησης ή της σεξουαλικής παραβίασης ασκείται ψυχολογική βία και συχνά λεκτική επίθεση με τη μορφή ύβρεων , απειλών , καθώς και περιορισμών , απομόνωσης και άλλων μορφών κακομεταχείρισης.

Εντούτοις , θα πρέπει να διευκρινίσουμε , ότι η άσκηση της βίας δεν είναι καινούριο φαινόμενο , υπήρχε πάντοτε και συνεχίζει να υπάρχει και σήμερα. Η διαφορά έγκειται στο ότι σήμερα η βία είναι λιγότερο ανεκτή και από τα θύματα , αλλά και από την κοινωνία. Γι’ αυτό και ακούμε να γίνεται σήμερα περισσότερος λόγος για βία κυρίως μέσα στην οικογένεια.

Η αντίληψη που υπήρχε στο παρελθόν ήταν ότι η βία μέσα στην οικογένεια ήταν μια ιδιωτική υπόθεση που αφορούσε μόνο την ίδια την οικογένεια και κανέναν άλλο. Όμως σήμερα καμιά μορφή βίας δεν πρέπει να γίνεται ανεκτή και θα πρέπει η κοινωνία και οι διάφορες υπηρεσίες του κράτους να επεμβαίνουν , τόσο για να προλαμβάνουν την άσκηση βίας όσο και για να προστατεύουν τα θύματα , αλλά και να

8

τιμωρούν το θύτη και να τον βοηθούν στη θεραπεία του , όταν αυτό επιβάλλεται.1

Το έναυσμα για να επιλέξω το θέμα της " ανδρικής θυματοποίησης μέσα στην οικογένεια" , ως θέμα της διπλωματικής μου εργασίας ήταν το σχόλιο ενός ατόμου από το φιλικό μου περιβάλλον όταν του είχα ζητήσει να συμπληρώσει ένα ερωτηματολόγιο με θέμα την "ενδοοικογενειακή βία" , στο πρώτο χρόνο της σχολής. Με ρώτησε , λοιπόν , γιατί δεν ερευνάτε και η βία που βιώνουν οι άντρες μέσα στην οικογένεια απ΄ τις συζύγους τους. Το συγκεκριμενοποίησε λέγοντας ότι πολλοί είναι οι άντρες που καθημερινά βιώνουν υποτιμητικά και εξευτελιστικά σχόλια απ΄ τις γυναίκες τους που εκμηδενίζουν την αξιοπρέπειά τους.

Τότε προβληματίστηκα μιας και αν και ήξερα ότι αυτά που υποστήριζε ήταν μια πραγματικότητα δεν το θεώρησα ως μια σημαντική μορφή βίας. Ωστόσο , θεωρώ πρέπον να μην γίνεται τίποτα αποδεκτό ως δεδομένο αλλά να τίθεται υπό αμφισβήτηση ακόμα και τα προφανή , όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση ότι τα μόνο θύματα είναι οι γυναίκες. Έχω ασχοληθεί ήδη με το θέμα της ενδοοιικογενειακής βίας και ειδικότερα με θύμα το παιδί και το θεωρώ ως ένα απ΄ τα πλέον σοβαρά προβλήματα μιας και μια υγιής οικογένεια είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας υγιούς κοινωνίας.

Σκοπός της εργασίας που θα ακολουθήσει δεν είναι να κατηγορηθούν οι γυναίκες ως δράστες τέτοιων εγκλημάτων και να

¹ Βλ. Πρακτικά της Βουλής των Αντιπροσώπων , Η΄ Βουλευτική Περίοδος –

Σύνοδος Β΄(2003) σ.σ.91-92

9

αμφισβητηθεί ή να ελαχιστοποιηθεί η σοβαρότητα της θυματοποίησής τους. Το ζήτημα είναι να τονίσουμε ότι και οι άντρες μπορεί να πέσουν θύματα μέσα στη προσωπική σχέση τους από τον σύντροφό τους , ανεξαρτήτως φύλου. Γι΄ αυτό και παρουσιάζουμε και την βία σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια , από άντρα προς άντρα.

² Βλ. Οπ. π. (2003) σ.75

Αναλυτικότερα στο πρώτο μέρος θα οριοθετήσουμε το φαινόμενο της ενδοσυζυγικής κακοποίησης , θα αναπτύξουμε τις μορφές της , θα αναφέρουμε τις αιτίες του φαινομένου και θα παραθέσουμε και μαρτυρίες θυμάτων και θυτών.

Συνοπτικά , μιλώντας για την ενδοοικογενειακή βία , αναφερόμαστε στο φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο κάποιος ή κάποια μέλη της οικογένειας ασκούν βία , όλων των μορφών , σε κάποιο άλλο ή άλλα μέλη της.

Οι κύριες μορφές ενδοοικογενειακής βίας είναι η σωματική κακοποίηση , η ψυχολογική βία και η σεξουαλική παραβίαση. Ακολουθούν η σωματική και η συναισθηματική παραμέληση ως μορφές παθητικής βίας.2

Αναφορικά με τα θύματα , οι βασικές κατηγορίες περιλαμβάνουν την κακοποίηση των παιδιών , την κακοποίηση των γυναικών και την κακοποίηση των ηλικιωμένων. Πρόσφατα , σε επίπεδο έρευνας γίνεται αναφορά και σε άλλες κατηγορίες , όπως στην κακοποίηση μεταξύ αδελφών και την κακοποίηση των γονιών από τα έφηβα παιδιά τους. Βεβαίως , υπάρχουν και περιπτώσεις άσκησης βίας από την σύζυγο

10

³ Βλ. Οπ.π. (2003) σ.σ. 72-73

προς τον άντρα της , που σπάνια αναφέρεται , χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν υφίσταται και δεν θα πρέπει να καταδικάζεται. 3

Στο συνέχεια , θα αναφέρουμε τους παράγοντες που οδηγούν ένα άτομο , συγκεκριμένα τη σύζυγο , να ασκήσει βία στον σύζυγό της. Η πιο συχνά αναφερόμενη αιτία είναι μια ταραγμένη παιδική ηλικία που καθορίζει την μετέπειτα συμπεριφορά του ατόμου και τον τρόπο επικοινωνίας με το κοινωνικό και οικογενειακό περίγυρο. Θα αναφερθούμε επίσης και στην περίπτωση της βίας στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια , μια περίπτωση που χρήζει ιδιαίτερου χειρισμού και αντιμετώπισης. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει , σκοπός μας δεν είναι να υπονομεύσουμε την γυναίκα ως θύμα και να την παρουσιάσουμε ως θύτης αλλά να τονίσουμε ότι μπορεί και ο άντρας να θυματοποιηθεί.

Το πρώτο μέρος θα ολοκληρωθεί με εμπειρίες προσώπων που βίωσαν μια κατάσταση ενδοσυζυγικής κακοποίησης είτε ως θύτες είτε ως θύματα.

Θα προσπαθήσουμε , στο δεύτερο μέρος , να υποστηρίξουμε την θέση μας , την ανδρική θυματοποίηση μέσα στην οικογένεια , με ερευνητικά πορίσματα. Οι περισσότερες έρευνες , υποστηρίζουν ότι η βία που βιώνουν οι άντρες από την σύζυγό /σύντροφό τους είναι στα ίδια επίπεδα της βίας με θύματα τις γυναίκες.

Οι στατιστικές εγκληματικότητας δείχνουν ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από σοβαρούς τραυματισμούς , ως θύματα ενδοοικογενειακής βίας , σε σχέση με τους άντρες. Εντούτοις , τα στοιχεία αυτά δεν θα πρέπει να μας παρασύρουν μιας και θα πρέπει να

11

⁴ Βλ. Sacks Glenn (2001) "Domestic Violence : A two- way street", διευθ.ιστοσελίδας : www.batteredmen.org, (Ημερ. Δικτ.: 9/6/06).

λάβουμε υπ΄ όψιν ότι σύμφωνα με έρευνες οι γυναίκες είναι εννιά φορές πιο πιθανό να καταγγείλουν την εμπειρία τους αυτή στην αστυνομία. Πολλοί άντρες διστάζουν να καλέσουν τις διωκτικές αρχές γιατί υποθέτουν , συχνά ορθά , ότι η αστυνομία θα τους συμπεριφερθεί ως δράστες , με καχυποψία.

Επιπλέον , οι φεμινιστικές οργανώσεις υποστηρίζουν ενθέρμως ότι οι γυναίκες είναι μόνο θύματα και σε καμιά περίπτωση δράστες κάποιας βίαιης πράξης εναντίον του άντρα τους. Με το να αρνούνται την ύπαρξη αυτού του γεγονότος , τις αφήνουν ατιμώρητες και τις ενθαρρύνουν να πιστεύουν ότι μπορούν να διαφεύγουν επ΄ αόριστον. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την κλιμάκωση της βίας των ανδρών και μερικές φορές καταλήγει στην κακοποίηση των γυναικών όταν τελικά οι άντρες – θύματα αποφασίσουν να αντεπιτεθούν.4

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος θα αναφερθούμε στο νομοθετικό πλαίσιο γύρω από την ενδοοικογενειακή βία καθώς και τα μέσα πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου.

Θα αναφέρουμε ενδεικτικά τις περιπτώσεις της Ελλάδας , της Αγγλίας – Ουαλίας και του Καναδά όπου αν και δεν γίνεται διάκριση φύλου στο νόμο ταυτόχρονα δεν γίνεται και ρητή αναφορά στην ανδρική θυματοποίηση.

Τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης θα πρέπει να ληφθούν από τους φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου , από δημόσιες και ιδιωτικές οργανώσεις ή από τα ίδια τα θύματα , συλλογικά και ατομικά.

12

Βασική προϋπόθεση για να υπάρχει η ελπίδα ότι το εκάστοτε θύμα μπορεί να δραπετεύσει από τον εφιάλτη που ζει είναι η προσωπική συνειδητοποίηση και αναγνώριση ότι κακοποιείται από την σύντροφό του. Οποιαδήποτε ψευδαίσθηση μπορεί να αποβεί μοιραία για τη ζωή του.

13

ΜΕΡΟΣ Α΄: Θεωρητικό Πλαίσιο της

Ενδοσυζικής Κακοποίησης.

14

⁵ Βλ. Λαμπροπούλου Ε. (1994) Κοινωνικός έλεγχος του εγκλήματος , Παπαζήση ,

Αθήνα , σ.125

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι : Εννοιολογική Οριοθέτηση

Προτού περάσουμε στην ανάλυση του θέματος μας , θεωρείται απαραίτητο να το ορίσουμε. Θα αναφερθούμε αρχικά στην έννοια της πρόληψης , ειδικής και γενικής και έπειτα στην έννοια της ενδοοικογενειακής βίας.

Κατά την ιδέα της γενικής πρόληψης , οι επαπειλούμενες αρνητικές συνέπειες της ποινής θα αποτρέψουν το κοινωνικό σύνολο , που δεν έχει εγκληματίσει , από την τέλεση εγκλημάτων με την εκφόβισή του (αρνητική γενική πρόληψη). Δεύτερον , η επιβολή της ποινής θα παραδειγματίσει το κοινωνικό σύνολο και θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη του στην απονομή της δικαιοσύνης. Εφόσον η παράνομη πράξη αποδοκιμάζεται και ο δράστης τιμωρείται , εμποδίζεται η νομιμοποίηση του εγκλήματος στη συνείδηση του κοινωνικού συνόλου και καταπολεμείται η διάβρωση των κοινωνικών συνόλων (θετική γενική πρόληψη: έμμεση διαπαιδαγώγηση)5

Ο κυριότερος εκπρόσωπος της θεωρίας της γενικής πρόληψης με τον εκφοβισμό των μελών της κοινωνίας είναι ο Γερμανός ποινικολόγος Anselm v. Feuerbach , ο οποίος θεωρείται πατέρας του σύγχρονου ποινικού δόγματος.

Το κυριότερο σημείο της θεωρίας του για την ποινή είναι ότι η αποτροπή των κοινωνών από την τέλεση εγκλημάτων επιτυγχάνεται όχι με την εκτέλεσή της , όπως πίστευαν πολλοί πριν απ΄ αυτόν , αλλά

15

⁶ Βλ. Σπινέλλης Δ. (1990) Βασικά Στοιχεία Ποινικού Δικαίου και Ποινικής

Δικονομίας , Αντ. Ν. Σάκκουλα , Αθήνα – Κομοτηνή σ. 60.

⁷ Βλ. οπ.π. (1994) σ.146

⁸ Βλ.Φαρσεδάκη Ι. (1996) Στοιχεία Εγκληματολογίας , Νομική Βιβλιοθήκη , Αθήνα ,

σ.62

κυρίως με την απειλή της ποινής στο νόμο που ισοφαρίζει την αναμενόμενη ευχαρίστηση από το έγκλημα.

Στη σύγχρονη εποχή , ως γενική πρόληψη , θωρείται και μια άλλη μορφή επίδρασης της ποινής στους πολλούς : η έμμεση πρόληψη που επιτυγχάνεται είτε με την δημιουργία αναστολών απέναντι στις αξιόποινες πράξεις(συνειδητές αναστολές) , είτε με τη δημιουργία συνηθειών που ευνοούν ορισμένα είδη συμπεριφοράς και όχι άλλα(ασυνείδητες). Την επίδραση αυτή της ποινής ονομάζουμε ηθικοκοινωνική διαπαιδαγώγηση.6

Η ειδική πρόληψη επικεντρώνεται στον εκάστοτε παραβάτη. Επιδιώκει , μέσω του εκφοβισμού , της βελτίωσης και της αποκατάστασης της βλάβης , τη μελλοντική σύννομη συμπεριφορά του δράστη ενώ με την αχρήστευσή του αποσκοπεί στην προστασία της κοινωνίας. 7Βασική απαίτηση είναι η προσαρμογή της ποινής , κατ΄ είδος και μέτρο , προς την προσωπικότητα του δράστη.8

Την προσοχή τους στην ειδική πρόληψη έστρεψαν οι οπαδοί των λεγόμενων θετικών σχολών του ποινικού δικαίου , της "ιταλικής ανθρωπολογικής σχολής" και της "γερμανικής κοινωνιολογικής θετικής σχολής". Κοινό σημείο τους είναι ότι συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στο δράστη ως αντικείμενο της ποινικής κύρωσης. Η πρώτη υποστηρίζει την άρνηση του χαρακτήρα της ποινής και προτείνει την αντικατάστασή

16

⁹ Βλ. οπ.π. (1990) σ.σ.

¹⁰ Βλ. Σπινέλλη Δ. Κ. (1992) "Ελληνικό Δίκαιο ανήλικου δράστη & θύματος – ένας

κλάδος υπό διαμόρφωση" , Αντ. Ν. Σακκούλα , Αθήνα – Κομοτηνή , σ.238 .

¹¹ Βλ. Αρτινοπούλου Β. - Μαγγανάς Α. (1996) Θυματολογία & Όψεις

Θυματοποίησης , Νομική Βιβλιοθήκη , Αθήνα σ. 127

της από άλλου είδους κύρωση. Η δεύτερη συνιστούσε μια εξατομίκευση της ποινής με βάση την κατάταξη των εγκληματιών σε κατηγορίες.

Κυριότερος εκπρόσωπος της τελευταίας ήταν ο Franz v. Liszt , ο οποίος γράφει : "Η ποινή δίνει στον εγκληματία τα κίνητρα που του λείπουν , τα οποία είναι κατάλληλα για να εμποδίσουν την τέλεση εγκλημάτων , πολλαπλασιάζει και ενισχύει τα κίνητρα που υπάρχουν"9

Όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία : "Με τον όρο αυτό εννοούμε τη χρήση από ένα μέλος της οικογένειας (δράστης) δύναμη ή εξουσίας προς ένα μέλος της (θύμα), προκαλώντας έτσι επιβλαβείς συνέπειες ".10 Ο όρος "βία" περιλαμβάνει την σωματική , σεξουαλική , ψυχολογική και μπορεί να΄ χει μορφή ενεργητικής (χτύπημα) ή παθητικής (παραμέληση).

Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1985 ορίζεται ως εξής : " Βία υπάρχει σε κάθε πράξη ή παράλειψη η οποία βλάπτει τη ζωή , τη φυσική ή ψυχολογική ακεραιότητα ή την ελευθερία ενός προσώπου η οποία βλάπτει σοβαρά την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του "11

Η ενδοοικογενειακή βία προσδιορίζεται ως κάθε σωματική κακοποίηση , απειλή για κακοποίηση μεταξύ συντρόφων , συγκατοίκων ή μέλη οικογένειας. Αυτό που διαφοροποιεί αυτού του είδους τη βία είναι η σχέση μεταξύ του θύτη και του θύματος. Η πιο συχνά αναφερόμενη βία είναι αυτή που διαπράττεται από τον σύζυγο στην γυναίκα του αλλά και

17

¹² Βλ. "What is domestic violence?" , διευθ.ιστοσελίδας: www.aardvarc.org , (Ημερ.

Δικτ.: 16/4/06).

¹³ Βλ. "Domestic Violence and abuse: Types , Signs , Symptoms , Causes and

Effects " , Helpguide , Mental Health Issues.

από την γυναίκα στον άντρα , από τους γονείς στα παιδιά , από τα παιδιά στους γονείς , μεταξύ συγγενών , μεταξύ του πρώην και του νυν συντρόφου καθώς και στις ομοφυλόφιλες σχέσεις.12

Η βία μεταξύ συζύγων ή συντρόφων προϋποθέτει τον πλήρη έλεγχο του ενός προσώπου απ΄ το άλλο. Ο δράστης χρησιμοποιεί το φόβο και απειλεί να ασκήσει βία , που τις περισσότερες φορές γίνεται πράξη , αν δεν ικανοποιηθούν οι επιθυμίες του. Ο θύτης μπορεί να είναι είτε άνδρας είτε γυναίκα ενώ συμβαίνει τόσο στις ομοφυλόφιλες σχέσεις όσο και στις ετερόφυλες. Η βία μπορεί να ασκηθεί κατά τη διάρκεια της σχέσης , κατά τον χωρισμό αλλά ακόμα και όταν έχει τελειώσει η σχέση. Κλιμακώνεται από απειλές και λεκτική βία σε σωματική ενώ κάποιες φορές μπορεί να καταλήξει και σε φόνο.13 Θα πρέπει , ωστόσο , να διευκρινίσουμε ότι ο δράστης δεν είναι απαραίτητα το πιο μυώδες άτομο στην σχέση. Εξάλλου , πολλές μορφές κακοποίησης , όπως η ψυχολογική , δεν προϋποθέτουν την χρήση σωματικής βίας.

Το Ποινικό Δίκαιο χρησιμοποιεί τον όρο "ενδοοικογενειακή βία" ως ομπρέλα που περιλαμβάνει μια ποικιλία συνδυασμών εγκληματικών πράξεων. Τα περισσότερα συμβάντα ενδοοικογενειακής βίας περιλαμβάνουν ενέργειες πρόσωπο με πρόσωπο , όπως επιθέσεις , απειλές για την σωματική ακεραιότητα , απόπειρες , απαγωγή , βανδαλισμός είτε στο σπίτι είτε στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος , διάρρηξη στο αυτοκίνητο , οικονομικό έλεγχο , ψυχολογική βία ή

18

¹⁴ Βλ. "What is domestic violence?" , διευθ.ιστοσελίδας: www.aardvarc.org , (Ημερ.

Δικτ.: 16/4/06).

παρακολούθηση (stalking). ¹⁴ Θα πρέπει , βέβαια , να τονίσουμε ότι οι αστυνομικές αρχές δεν διώκουν τους δράστες όλων των μορφών της βίας , όπως της ψυχολογικής , παρ’ όλο που οι συνέπειες τους είναι ιδιαίτερα σοβαρές για την ψυχική υγεία και την ζωή του θύματος.

19

¹⁵ Βλ. Lehnman M. (2003) "At the end of the rainbow : A report on gay male

domestic violence and abuse" , διευθ.ιστοσελίδας: www.lgbt - dv.org / copy final/

end rainbow.pdf. , (Ημερ. Δικτ.: 15/7/06).

¹⁶ Βλ. Salber P.R. & Taliafero E. (1995) The physician’s guide to domestic

violence:How to ask the right guestions and recognize abuse , Volcano , CA :

Volcano Press , p. 28.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: Μορφές Ενδοσυζυγικής Κακοποίησης

Η ενδοσυζυγική βία είναι ένα σοβαρό σημαντικό κοινωνικό θέμα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής μιας και αφορά τον πιο σημαντικό θεσμό , την οικογένεια. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε τις διάφορες μορφές ενδοσυζυγικής βίας , την σωματική , την σεξουαλική , την ψυχολογική , την οικονομική , τη θρησκευτική και το stalking.

Α) Σωματική κακοποίηση

Η σωματική κακοποίηση είναι μια σκόπιμη ενέργεια που καταλήγει σε σωματικό τραυματισμό. Περιλαμβάνει συμπεριφορές που ποικίλλουν από σπρώξιμο , χαστούκια , γρονθοκοπήματα , πνίξιμο , κλωτσιές , δάγκωμα , καψίματα και χρήση όπλου μέχρι κλείδωμα του θύματος εκτός σπιτιού και εγκατάλειψή του σε κάποιο επικίνδυνο μέρος.15

Η σωματική αδυναμία του θύματος μπορεί να ενισχύσει την υπεροχή του θύτη όπως στη περίπτωση που κάποιος είναι ανάπηρος με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να υπερασπίσει τον εαυτό του. Η σύντροφός του μπορεί να τον κακοποιεί , να του ελέγχει την προμήθεια σε φάρμακα και να του απαγορεύει την πρόσβαση σε κάποιους χώρους του σπιτιού. 16

20

¹⁷ Βλ. Retzinger S.M (1991) Violent Emotions : Shame and Rage in Marital

Quarrels , Newbury Park , CA : Sage : 38

Πολλοί ερευνητές διακρίνουν δύο μορφές σωματικής κακοποίησης , της μικρής και μεγάλης σοβαρότητας. Η πρώτη αναφέρεται σε πράξεις όπως σπρώξιμο , άρπαγμα , σφαλιάρες , πράξεις που έχουν μια σχετικά χαμηλή πιθανότητα να προκαλέσουν σοβαρό σωματικό πόνο. Η μεγάλης σοβαρότητας σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει επιθέσεις με σχετικά μεγάλη πιθανότητα να προκαλέσουν σοβαρές σωματικές βλάβες , πνίξιμο , κλωτσιές , χτύπημα με κάποιο αντικείμενο , χρήση μαχαιριού ή όπλου.17

β) Σεξουαλική κακοποίηση

Η σεξουαλική κακοποίηση είναι η σεξουαλική συμπεριφορά μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων με ενδεχόμενη ανισορροπία δύναμης που ο ένας αναγκάζει τον άλλο σε μια ανεπιθύμητη σεξουαλική επαφή. Συμβαίνει με την εκμετάλλευση της σωματικής υπεροχής , της εξαπάτησης , του εκβιασμού και άλλων μεθόδων που δίνει στο δράστη το δικαίωμα της υπεροχής.

Περιλαμβάνει εξαναγκασμό του θύματος να συμμετάσχει σε σεξουαλικές επαφές είτε με τον ίδιο το θύτη είτε και με τρίτα πρόσωπα καθώς και σεξουαλική επίθεση. Αφορά επίσης περιπτώσεις βιασμού , αιμομιξίας , βιασμό έπειτα από ερωτικό ραντεβού , βιασμό από άγνωστο , συζυγικό βιασμό και σεξουαλική εκμετάλλευση. Ενδεχομένως η δράστης να αρνηθεί να κάνει ασφαλές σεξ και να εκθέσει τοιουτοτρόπως τον σύντροφό του σε επικίνδυνα μεταδιδόμενα νοσήματα. Επίσης , πολλές είναι οι περιπτώσεις που η δράστης αναγκάζει τον σύντροφό του να κοιτάει ή να συμμετάσχει σε πορνογραφικά βίντεο.

21

¹⁸ Βλ. "How does sexual violence affect me?" , διευθ.ιστοσελίδας: www.masv.gr ,

(Ημερ. Δικτ.: 16/4/06).

Αν και οι περισσότερες σεξουαλικές επιθέσεις κατά ανδρών διαπράττονται από άντρες δεν θα πρέπει να παραγνωρίζονται και αυτές που διαπράττονται από γυναίκες. Εντούτοις , ο ανδρικός βιασμός δεν έχει να κάνει με την σεξουαλική οριοθέτηση είτε του θύματος είτε του δράστη. Ο βιασμός δεν είναι έκφραση της σεξουαλικότητας , είναι εγκληματική πράξη που κίνητρο έχει την ανάγκη για έλεγχο , εξευτελισμό και πρόκληση βλάβης.18

Ένας απ΄ τους μύθους που διατηρείται επί πολλά χρόνια για την σεξουαλική κακοποίηση είναι ότι οι άντρες σπάνια πέφτουν θύματα , ιδιαίτερα όταν οι δράστες είναι γυναίκες μιας και θεωρείται αδιανόητο μια γυναίκα να εξαναγκάσει ένα άντρα να κάνει έρωτα μαζί της. Τα στερεότυπα για την σωματική αδυναμία των γυναικών και την "ευγενική" φύση οδηγεί πολλά άτομα να θεωρούν ότι οι γυναίκες δεν είναι ικανές για κάτι τέτοιο.

Είναι αναμενόμενο το μεγαλύτερο ποσοστό να δυσπιστεί ως προς την σεξουαλική θυματοποίηση των ανδρών μιας και θεωρούν ότι όταν ένας άντρας έρχεται αντιμέτωπος με μια σεξουαλικά επιθετική γυναίκα , το βλέπει ως μια ευκαιρία να κάνει σεξ και όχι ως προϊόν εκβιασμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι περίπου το 50% των ανδρών – θυμάτων νιώθουν "τυχεροί" ενώ τουλάχιστον 1 στους 5 νιώθουν πραγματικά θύματα. Ο γυναικείος σεξουαλικός εξαναγκασμός ενδεχομένως και να

22

¹⁹ Βλ. Hoff H. B. (2001) "Men’s Reaction’s to female Sexual Coercion" , Review

of Cindi Struckman – Johnson , Ph.D. & David Struckman – Johnson Men’s

Reactions to Female Sexual Coercion , Psychiatric Times , Vol. XVII Issue 3.

²⁰ Βλ. Οπ.π. (1991)

²¹ Βλ. Hoff H. B. (1999) Dating violence against men , new study shows:

college men nearly as likely as women to report they are victims of

unwanted sexual coercion , University of Washington.

"προσθέτει πόντους" στην φήμη ενός άντρα , μειώνοντας ταυτόχρονα την αξιοπιστία της ανδρικής θυματοποίησης.19

Μια άλλη άποψη που αφορά στη σεξουαλική επιθετικότητα των γυναικών υποστηρίζει ότι οι γυναίκες εκμεταλλεύονται την κατάσταση μέθης ή την επήρεια ναρκωτικών υπό την οποία βρίσκονται οι άντρες.

Ένα χαρακτηριστικό σενάριο περιλαμβάνει , μια γυναίκα δράστη που αντιμετωπίζει ένα μεθυσμένο άντρα και τον παρακολουθεί μέχρι να αποκοιμηθεί ή να λιποθυμήσει και να του επιτεθεί μιας και έχει μηδενισθεί η σωματική υπεροχή του. Σ΄ άλλες περιπτώσεις πρωταγωνιστεί μια γυναίκα που κλειδώνει τον σύζυγο ή σύντροφός της στ΄ αμάξι , στο δωμάτιό του , τον ρίχνει στο πάτωμα και τον δένει. Οι άντρες αυτοί ανέφεραν ότι οι γυναίκες τους εκβιάζουν για να έρθουν σε ερωτική επαφή με το να απειλούν ότι θα αποκαλύψουν λεπτομέρειες σε γονείς , συναδέλφους και φίλους του συζύγου.20

"Το αλκοόλ παίζει σημαντικό ρόλο αλλά όχι καταλυτικό στο πέρασμα στη βία " τονίζει ο Larimer και προσθέτει "το αλκοόλ όχι μόνο ενισχύει τα ανησυχητικά σημάδια για την βίαιη κατάσταση αλλά μειώνει την ικανότητα του ατόμου να αντισταθεί σε μια ανεπιθύμητη σεξουαλική επαφή". Τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες ανέφεραν σκόπιμη χρήση αλκοόλ και ουσιών για να αναγκάσουν κάποιον σε σεξουαλική επαφή.21

Οι άντρες που έχουν σεξουαλικά θυματοποιηθεί είτε από άντρα είτε από γυναίκα είναι απίθανο να καταγγείλουν το περιστατικό στην

23

²² Βλ.οπ.π. (2001)

²³ Βλ. Crossley T. (2000) Sexuality abuse : Paper written for the World Children’s

Forum" presented at the International Forum for Child Welfare Annual World

Conference , Sydney Australia.

αστυνομία ή να ζητήσουν ψυχολογική υποστήριξη από κάποιο ειδικό. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι ψυχολόγοι πρέπει να ενθαρρύνουν στην αποκάλυψη αυτής της εμπειρίας και να του παράσχουν την ανάλογη θεραπεία.22

γ) Ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση

Η ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να πάρει ποικίλες μορφές εκμετάλλευσης. Περιλαμβάνει την κατάχρηση δύναμης και ελέγχου πάνω στο θύμα όπως και της κακοποίησης με προφορικό λόγο.

Η δράστης συνήθως υιοθετεί μια επικριτική , κυνική στάση απέναντι στον σύντροφό της , τον απειλεί ή συμπεριφέρεται με τρόπο που να τον εξευτελίζει και ενδεχομένως να τον απειλεί με αυτοκτονία στο ενδεχόμενο του χωρισμού

Στις ομοφυλοφιλικές σχέσεις , μπορεί να πάρει την μορφή απειλών δημοσιοποίησης των σεξουαλικών προτιμήσεων του θύματος. Μπορεί να πάρει , επίσης , την μορφή εξευτελισμoύ της σεξουαλικής ταυτότητας του θύματος , της εμφάνισής του , του στιλ ντυσίματος.23

Η ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να επεκταθεί και στην επιβολή κοινωνικού αποκλεισμού , μια κατάσταση που μπορεί να ενισχύσει όλες τις μορφές κακοποίησης. Η δράστης μπορεί να απαγορεύσει οποιαδήποτε επαφή , είτε με το οικογενειακό είτε με το κοινωνικό περιβάλλον , μιας και θεωρείται ότι απειλούν την σχέση. Οι επαφές

24

²⁴ Βλ. το ίδιο(2000)

αυτές αυξάνουν την πιθανότητα της δημόσιας αποκάλυψης της κακοποίησης εξαιτίας του κλίματος εμπιστοσύνης που δημιουργείται γύρω από το θύμα. Υπάρχει , επίσης , η περίπτωση η σύζυγος να κάνει "δημόσια σκηνή" στο θύμα με αποτέλεσμα οι κοινωνικές συναντήσεις να αποφεύγονται εσκεμμένα.

Η ψυχολογική κακοποίηση περιλαμβάνει , επίσης , και παρακολούθηση των δραστηριοτήτων του συντρόφου , των επισκεπτών του , τις συζητήσεις του , τα τηλεφωνήματα και τα γράμματα του. Ένα θύμα αυτών των μορφών αναγκάζεται να μάθει να βασίζεται και να εξαρτάται απόλυτα από την σύντροφό του.

Ενώ η σωματική και η σεξουαλική βία είναι πιο εύκολο στο να αναγνωριστούν και να αξιολογηθούν , η ψυχολογική είναι πιο δύσκολη να ανιχνευθεί.

Ο Struckman – Johnson σημειώνει : "…οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν ψυχολογική πίεση , λεκτική βία , συναισθηματικό εκβιασμό και εξαπάτηση. "24

δ) Οικονομική κακοποίηση

Η οικονομική κακοποίηση περιλαμβάνει απαγόρευση της πρόσβασης του θύματος σε περιουσιακά στοιχεία ώστε να είναι οικονομικά εξαρτημένοι από την σύζυγό τους. Αντιθέτως , η δράστης μπορεί να κατασπαταλάει την περιουσία του ζευγαριού και να

25

²⁵ Βλ. Lehnman M. (2002) "Are you being abused ? " , Toronto: Gay Partner

Abuse Project , διευθ.ιστοσελίδας: www.gaypartnerabuseproject.org , (Ημερ. Δικτ.:

15/7/06).

²⁶ Βλ. Kirkland K. "Abuse in gay male relationshirs : A Discussion Paper " ,

Goverment of Canada , National Clearinghouse on Family Violence.

²⁷ Βλ. "Domestic Violence and abuse: Types , Signs , Symptoms , Causes and

Effects " , Helpguide , Mental Health Issues.

δημιουργεί χρέη ώστε να προκαλεί οικονομικά προβλήματα στον σύντροφό της.25

Ενδεχομένως και να απαιτήσει πλήρη ενημέρωση από τον σύντροφό της για τα έξοδά του ή για τους τραπεζικούς του λογαριασμούς. Πολλές φορές δεν του παρέχει φαγητό , ρούχα και ιατρική περίθαλψη. Τέλος μπορεί να του απαγορεύσει να δουλέψει ή να τον παρενοχλεί στη εργασία του θέτοντας σε κίνδυνο την παραμονή του στη δουλειά. 26

ε) Stalking

Το stalking ορίζεται σαν εγκληματική παρενόχληση , σε επαναλαμβανόμένη επαφή με το θύμα που του προκαλεί φόβο για την ασφάλειά του. Ποινικοποιήθηκε , στον Καναδά , τον Απρίλιο του 1993 εξαιτίας πολλαπλών επιθέσεων που καταγγέλθηκαν. 27

Η δράστης μπορεί να προσπαθήσει να ξανακερδίσει τον σύντροφό της ή να τον βλάψει ως τιμωρία για την φυγή του. Περιπτώσεις stalking περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενη παρακολούθηση του σπιτιού ή του εργασιακού χώρου του θύματος , άμεσες απειλές για σωματική βλάβη ή πρόκληση φόβου για την ζωή είτε του ίδιου είτε κοντινών του προσώπων , αποστολή ανεπιθύμητων δώρων , γραμμάτων , παρακολούθηση τηλεφωνημάτων , φθορές στο σπίτι ή στ΄ αυτοκίνητο του

26

²⁸ Βλ. Το ίδιο.

²⁹ Βλ. Department of Justice Canada (2004) "A Handbook for Police and

Crown Prosecutors on Criminal Harassment. " Ottawa , Ontario.

³⁰ Βλ. "Domestic Violence and abuse: Types , Signs , Symptoms , Causes and

Effects " , Helpguide , Mental Health Issues.

θύματος , εκφοβισμό και προσπάθειες να ελέγξει την ζωή του τόσο κατά την διάρκεια της σχέσης όσο και κατά τον χωρισμό. Τα θύματα stalking υποφέρουν από ψυχολογικό άγχος που μπορεί να εκδηλωθεί σε έλλειψη ύπνου , παράνοια και κατάθλιψη ²⁸

Σκοπός των ενεργειών αυτών είναι η πρόκληση φόβου για την ασφάλεια του ίδιου και των αγαπημένων του προσώπων. Κάποιοι ερευνητές σημείωσαν ότι η απειλή είναι η πρώτη ένδειξη της εν λόγω μορφή βίας. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να καταλήξουν σε άσκηση σωματικής βίας που μπορεί να είναι πρόδρομος μελλοντικής σοβαρότερης βίας. 29

στ) Θρησκευτική εκμετάλλευση

Στην περίπτωση της θρησκευτικής εκμετάλλευσης ο δράστης χρησιμοποιεί τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του συντρόφου για να τον ελέγξει και να τον γελοιοποιήσει. Τον εμποδίζει να συμμετάσχει σε θρησκευτικές εκδηλώσεις , χλευάζει τα πιστεύω του και ανατρέφει τα παιδιά τους με αξίες και πεποιθήσεις που ο πατέρας δεν έχει συμφωνήσει.30

Οι Stets & Straus ανέφεραν στην έρευνα τους του 1985 ότι "όταν η βία αναφέρεται σε πράξεις , οι γυναίκες είναι τόσο βίαιοι όσο οι άντρες ενώ όταν οι η βία μετριέται με ατυχή κατάληξη όπως τραυματισμοί , οι άντρες είναι πιο βίαιοι".

27

³¹ Βλ. Johnson M.P. & Ferraro K.J. (2000) " Research on domestic violence in

the 1990s: Making Distinctions" , Journal of Marriage and the Family , p.p. 62 ,

948-963.

στ) Άλλες μορφές κακοποίησης.

Υπάρχουν διαφορές στα είδη της ενδοοικογενειακής βίας. Διαφορές στη συχνότητα , στη σοβαρότητα και στο αποτέλεσμα. Οι Johnson και Ferraro αναφέρουν την ύπαρξη πέντε είδη σχέσεων με ενδοσυζυγική βία:

α) Common Couple Violence: στην περίπτωση αυτή η δράστης δεν είναι βίαια εκτός σπιτιού και έχει μικρή πιθανότητα να είναι σεξουαλικά και συναισθηματικά κακοποιημένη. Οι Johnson και Ferraro σημειώνουν ότι αυτό το είδος της σχέσης εμφανίζεται στους άνδρες σε 56% και στις γυναίκες σε 44%.

β) Intimate Terrorism : σ΄ αυτού του είδους τη σχέση , ενδεχομένως να έχουν συμβεί ένα με δύο βίαια περιστατικά μικρής σοβαρότητας. Εντούτοις , περιλαμβάνει συναισθηματική κακοποίηση και πιθανή είναι η απόπειρα φόνου του συντρόφου. Στη σχέση αυτή είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν τη βία ως ένας τρόπος ελέγχου. Οι δράστες στη περίπτωση αυτή είναι πολύ πιθανό να σχεδιάσουν πολύ προσεκτικά ένα βίαιο σχέδιο εκδίκησης σε περίπτωση χωρισμού.

γ) Violent Resistance : ο ένας σύντροφος ελέγχει ή εκφοβίζει τον άλλο ο οποίος μπορεί να αντιδράσει βίαια σε αυτοάμυνα , ως ένας τρόπος για να προστατέψει τον εαυτό του. Αυτό το είδος συμβαίνει ως απάντηση σε μια απειλή και μπορεί να είναι ένα μεμονωμένο γεγονός.31

28

³² Βλ. Το ίδιο (2000).

³³ Βλ. Haltzwork-Munroe A. & Stuart G. L. (1994) , Typology of Male Batterers

:Three Subtypes and the differences among them , Psychological Bulletin , p.p.

116(3), 476-49.

³⁴ Βλ. Salber P.R. & Taliafero E. (1995) The physician’s guide to domestic

violence : How to ask the right guestions and recognize abuse , Volcano , CA:

Volcano Press , p.28

δ) Mutual Violent Cotral : μπορεί να έχει διάρκεια δύο ημερών και συνδυάζεται με άσκηση ελέγχου εκατέρωθεν ή τα δύο μέλη να επιχειρήσουν το δεύτερο είδος βίας , το Ιntimate Terrorism.32

ε) Dysphoric – Borderline Violence : έχει προταθεί από τους Haltzwork-Munroe & Stuart και περιλαμβάνει ένα άκρως συναισθηματικά εξαρτώμενο άτομο που καταλήγει στη βία. Σ΄ αυτού του είδους τη σχέση , ο δράστης είναι πιο πιθανό να έχει συναισθηματικά προβλήματα όπως άγχος , κατάθλιψη , φόβος εγκατάλειψης ή μεγάλη συναισθηματική εξάρτηση από το θύμα και προβλήματα προσαρμοστικότητας.33

Μπορούμε συνοπτικά να αναφέρουμε ότι οι κυριότερες συμπεριφορές μιας γυναίκας που ασκεί βία στον σύζυγό της είναι : 1) συχνά κριτικάρει και προσβάλει τον σύντροφό του , 2) καταστρέφει τα περιουσιακά του στοιχεία 3) δείχνει ανίκανη να προστατέψει τον θυμό της 4) ισχυρίζεται ότι την προκαλεί ο σύντροφός της και αντιδρά βίαια. 5) δικαιολογεί την συμπεριφορά της και την αποδίδει στη χρήση ουσιών και αλκοόλ 6) αποφεύγει να συζητήσει το πρόβλημά της 7) μειώνει την σοβαρότητα ή αρνείται την κακοποίηση που ασκεί 8) είναι πάντα καχύποπτη για τις παρέες του συντρόφου της , την οικογένειά του και τις δραστηριότητες του 9) δεν έχει υπομονή και ανοχή για τις ανάγκες του συντρόφου του 10) τείνει , μετά από κάθε βίαιο περιστατικό , να ζητά δεύτερη ευκαιρία και υπόσχεται ότι δεν θα επαναληφθεί. 34

29

³⁵ Βλ. Munson C. M. (1999) "Issue on domestic violence" , διευθ.ιστοσελίδας:

www.execpc.com , (Ημερ. Δικτ.: 15/7/06).

Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά ενός θύματος μπορούμε να τα συνοψίσουμε : νιώθει νευρικότητα όταν είναι με τον σύντροφό του , φοβάται να πει ή να κάνει πράγματα που θα τον εκνευρίσουν , φοβάται να διαφωνήσει μαζί του. Συχνά νιώθει ότι κριτικάρεται και εξευτελίζεται και εστιάζει στις ανάγκες του συντρόφου του και όχι στις δικές του. Νιώθει ότι ποτέ δεν κάνει αρκετά για να τον ευχαριστήσει και ότι δεν είναι αρκετά καλός μαζί του. Βρίσκεται σε ένα μόνιμο καθεστώς φόβου μιας και απειλείται η ζωή του σε ενδεχόμενη απόφαση του να χωρίσει.35

30

³⁶ Βλ.Merrill G. (1996) "Ruling the exceptions : Same – sex battering and domestic

violence theory." in C.M. Renzetti and Charles Harvey Miley (Eds.) , Violence

in gay and lesbian domestic partneships , Binghamton , NY:Harworth , p.p.9-22

³⁷ Βλ. Burke L.K. & Follingstad D.R. (1999) , "Violence in lesbian and gay

relationships :Theory , Prevalence and Co relational Factors." , Clinical

Psychology Review , 19(5) , 487-512

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ : Αίτια Ενδοσυζυγικής Κακοποίησης.

Ο Merill (1996) υποστήριξε ένα μοντέλο βίας ουδέτερο , από άποψης φύλου και δίνει τους παρακάτω λόγους ως τις βασικές αιτίες ενδοοικογενειακής βίας :

α) Πρώτον , η εκμάθηση της κακοποίησης. Το να μάθεις να καταφεύγεις στη βία αποδίδεται σε τρεις παράγοντες :

􀂃 Καθοδήγηση από άλλους να δράσει με βίαιο και απειλητικό τρόπο.

􀂃 Έλεγχος της συμπεριφοράς.

􀂃 Επιβράβευση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς.36

Αυτό το μοντέλο σχετίζεται με ιστορικό παρελθοντικής κακοποίησης ή το συγκεκριμένο άτομο να έχει γίνει μάρτυρας ενδοσυζυγικής βίας στην παιδική του ηλικία. Η δράστης , στην περίπτωση αυτή , θεωρεί φυσιολογικό να χρησιμοποιήσει βία για να πετύχει τις επιθυμίες της.

Η επιβράβευση της βίαιης συμπεριφοράς μπορεί να δοθεί άμεσα στην θύτη και να αγνοηθούν οι σοβαρές συνέπειες. Αν η βία συνεχιστεί και επιβραβεύεται χωρίς κυρώσεις , για παράδειγμα αν η αστυνομία καλέσει την γυναίκα – δράστη χωρίς όμως τελικά να την τιμωρήσει , η δράστης μαθαίνει ότι η εξωτερική παρέμβαση στο ζευγάρι δεν είναι κάτι που πρέπει να φοβάται ή να την ανησυχεί.37

31

³⁸ Βλ. Karr – Morse R. & Wiley M. (1997) , "Ghosts from the Nursery : Tracing the

Roots of Violence " , Atlantic Monthly Press , New York

Η Pearson συμφωνεί ότι η αιτία που αναφέρεται συχνότερα ως αιτία της ενδοσυζυγικής βίας τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες είναι η εκμάθηση της βίας απ΄ την μια γενιά στην άλλη. Τα αγόρια και τα κορίτσια που κακοποιήθηκαν απ΄ τους πατεράδες τους ήταν πιο πιθανό να θυματοποιηθούν στην ενήλικη ζωή τους , ενώ όσοι θυματοποιήθηκαν από τις μητέρες τους είναι πιο πιθανό να γίνουν θύτες.

Ερευνητές εικάζουν ότι αυτό γίνεται γιατί "οι πατεράδες μπορεί να διδάξουν στα παιδιά τους πώς να αντιδράσουν στην επιβολή εξουσίας " και " οι μητέρες μπορεί να διδάξουν στα παιδιά τους πώς να επιλύσουν τις διαφορές τους και πώς να χειριστούν τις δύσκολες καταστάσεις ". Η Pearson υποστηρίζει αυτή τη θεωρία , λέγοντας ότι οι άντρες τείνουν να εγκαθιδρύσουν ένα αίσθημα αποδοχής στα παιδιά τους που μπορεί να συμβάλλει στην μελλοντική τους θυματοποίηση ενώ οι μητέρες εγκαθιδρύουν επιθετικότητα ως μέσο επικοινωνίας με τους γύρω τους.38

β) Δεύτερον , αφού κάποιος μάθει να είναι βίαιος , θα πρέπει να έχει και την ευκαιρία να κακοποιήσει. Σημαντικοί παράγοντες , σ΄ αυτή την περίπτωση , είναι η διαφορά στη δύναμη και η απομόνωση. Η διαφορά στη δύναμη αποδίδεται σε πολυάριθμες αιτίες όπως η διαφορά φύλου , η ηλικία , η σωματική αδυναμία , προβλήματα υγείας , η διαφορά εισοδήματος κλπ. Στη κατάσταση απομόνωσης , ο θύτης είναι λιγότερο πιθανό να συλληφθεί , η κατάσταση βίας μπορεί να κλιμακωθεί και τέλος το θύμα είναι πολύ πιθανό να πέσει σε κατάθλιψη ελαχιστοποιώντας ,

32

³⁹ Βλ. Niolon R. (2004) "Resources for students and professionals"

διευθ.ιστοσελίδας: www.psychpage.org.

⁴⁰ Βλ. Μαγγανάς Α. (1999) Η ενδοσυζυγική βία ή ένας κόσμός όμορφος ,

αγγελικά πλασμένος. , Ποινική Δικαιοσύνη , Νομοθεσία & Νομολογία , τευχ.12

Ιανουαρίου , Νομική Βιβλιοθήκη , σ.σ. 70-71

τοιουτοτρόπως , οποιαδήποτε πιθανότητα διεξόδου από την υπάρχουσα σχέση.

γ) Αφού έχουν ξεπεράσει τα δύο πρώτα στάδια , το μόνο που απομένει είναι η επιλογή της βίας. Τα παραπάνω στάδια συνδυασμένα με την έλλειψη επικοινωνίας στο ζευγάρι , με την χρήση ουσιών μπορεί να οδηγήσουν σε απειλές , στον έλεγχο και στη βία ως μέσο για να εκπληρωθούν οι επιθυμίες της συζύγου.39

Επιπλέον υποστηρίζεται ότι η ενδοσυζυγική βία από την γυναίκα στον άντρα μπορεί να αποδοθεί και στα παρακάτω:

􀂃 Στην οικονομική χειραφέτηση των γυναικών που ενδεχομένως να δημιούργησε περισσότερους άντρες – θύματα.

􀂃 Μπορεί οι γυναίκες να θέλουν να ανταποδώσουν τα ίσα στους άντρες σε μια ενστικτώδη και πρωτόγονη επιδίωξη της ισότητας.

􀂃 Μπορεί , πράγματι , οι άνδρες να άλλαξαν συμπεριφορά κάτω από τον καταιγισμό της δημοσιοποίησης του θέματος της γυναικείας και παιδικής κακοποίησης.40

33

⁴¹ Βλ. Urquiza A. & Capra M. (1990)"The impact of sexual abuse : Initial and

long term effects" ch. 5 in the Sexually Abused Male v.1 edited by Mic

Hunter , Lexington , Mass: Lexington Books.

⁴² Βλ. Briere J. & Runtz M. (1988)" Symptomatology associated with childhood

sexual victimization in a non clinical adult sample" , Child Abuse and Neglect

v.12 p.p. 51-59

⁴³ Βλ. Nielsen T. (1983)" Sexually abuse of boys: Current Perspectives" ,

Personnel and Guidance Journal , p.p. 139-142

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV : Συνέπειες Ενδοσυζυγικής Κακοποίησης.

Μια σχέση κακοποίησης , οποιασδήποτε μορφής , συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για μακροχρόνια ψυχολογικά προβλήματα και προβλήματα υγείας. Η μορφή που φαίνεται να έχει τις περισσότερες μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες στην υγεία του θύματος είναι η κατάχρηση της άσκησης δύναμης και ελέγχου.

Τα θύματα ενδοσυζυγικής βίας πολύ συχνά έχουν εφιάλτες , διαταραχές ύπνου , υπνηλία σε περίεργες στιγμές , σωματικές διαταραχές , κρίσεις άγχους , χρόνιους πονοκεφάλους και κατάθλιψη. Μακροχρόνια σωματικά και πνευματικά προβλήματα υγείας , άγχους , καρδιακές διαταραχές , πονοκεφάλους , υψηλή πίεση χωρίς εμφανή οργανική αιτία μπορεί να είναι ένδειξη κακοποίησης.41

Μια από τις πιο συχνές συνέπειες είναι ότι θεωρούν τους εαυτούς τους υπεύθυνους για την κακοποίηση που βίωσαν 42, νιώθουν ανίκανοι να αλλάξουν την υπάρχουσα κατάσταση και καταλήγουν να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.43 Κάποιοι ενδεχομένως να παραδεχτούν ότι συμβαίνει κάτι άσχημο στην οικογένειά τους , συγχρόνως όμως σπεύδουν να κατηγορήσουν τους ίδιους. Ταυτόχρονα , οι δράστες δεν διστάζουν να υπενθυμίζουν στο θύμα ότι είναι οι μόνοι υπεύθυνοι για

34

⁴⁴ Βλ. "Warning signs of domestic violence" , διευθ.ιστοσελίδας: www.aardvarc.org , (Ημερ. Δικτ.: 9/6/06).

⁴⁵ Βλ. Herman L. J. (1992) Trauma and recovery : The aftermath of violence –

From domestic abuse to political terror , , Basic Books , New York , p.35.

⁴⁶ Βλ. Lehnman M. (2002) "Are you being abused ? " , Toronto: Gay Partner

Abuse Project , διευθ.ιστοσελίδας: www.gaypartnerabuseproject.org , (Ημερ. Δικτ.:

15/7/06).

την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί.44 Πολλά θύματα αποφεύγουν να αναφέρουν θέματα που δεν εγκρίνει η σύντροφός τους ή σπαταλούν πολύ χρόνο για να επεξεργαστούν αυτό που θα πουν ώστε να μην νευριάσει η σύντροφός τους.

Πολλοί άντρες που έχουν κακοποιηθεί νιώθουν άχρηστοι και πολλές είναι οι περιπτώσεις που επιτίθονται στον ίδιο τους τον εαυτό , είτε κόβοντάς τον ή κάνοντας του κακό. Συχνές είναι και οι περιπτώσεις που βρίσκουν κάποια άλλη σύντροφο , πιο αδύναμη απ΄ αυτούς , και εξωτερικεύουν σ΄ αυτήν το θυμό τους. Επίσης θύματα με κρίσεις πανικού και άγχους καταφεύγουν στη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ ως ένας τρόπος να ξεφύγουν από την υπάρχουσα κατάσταση.

Μια σχέση κακοποίησης κάνει το θύμα να νιώθει ανίκανο , αβοήθητο , συναισθηματικά "νεκρό" και να σκεφτεί ακόμα και την αυτοκτονία.45 Τέλος , μπορεί να εμφανιστούν και συμπτώματα Post Traumatic Stress disorder (PTSD) , εφιάλτες , κατάθλιψη , αγοραφοβία , αρνητικές σκέψεις , αϋπνίες και κρίσεις πανικού. Τα θύματα τείνουν να ξεχνούν συχνά , να έχουν κενά μνήμης ή και να επιδιώκουν να μην θυμούνται για να αυτοπροστατευτούν.46

35

⁴⁷ Βλ. " Physical & Mental health effects of intimate partner violence for men and women "(2003) , American Journal of Preventive Medicine , p.p.: 23 , 260-

268.

⁴⁸ Βλ. "When teenage boys have been sexually abused ", National

Clearinghouse on Family Violence , Family Violence Prevention Division ,

Health Canada

⁴⁹ Βλ. το ίδιο.

Έρευνες έχουν δείξει ότι , στην περίπτωση της ψυχολογικής βίας , ο κίνδυνος για σωματική ασθένεια όπως καρδιοπάθειες , υψηλή πίεση , διαβήτη , καρκίνο , αρθρίτιδα ήταν τρεις φορές αυξημένος. 47

Οι άνδρες δεν συζητάνε τα συναισθήματά τους και δεν επισκέπτονται κάποιο γιατρό ή ψυχολόγο. Δεν εκφράζουν τον εκνευρισμό τους αλλά αποσύρονται , πέφτουν σε κατάθλιψη , εθίζονται στο αλκοόλ , γίνονται εργασιομανής ενώ πολλοί είναι αυτοί που δεν αναφέρουν αισθήματα αδυναμίας και δεν νιώθουν θύματα.

Συχνά νιώθουν ότι επιτρέπεται , ως άντρες , να εκφράζουν και να συμπεριφέρονται με θυμό. Ενδεχομένως και να θεωρούν τον εαυτό τους "υγιέστερο" απ΄ τις γυναίκες – θύματα που συχνά καταπιέζουν το θυμό τους και καταλήγουν να γίνονται καταθλιπτικές. Αν νιώθουν μόνο θυμό είναι πιθανό να καταπιέζουν άλλα συναισθήματα όπως ντροπή , φόβο και μοναξιά.48

Ο θύτης έχει πείσει το θύμα ότι κανείς δεν πρόκειται να πιστέψει αυτά που λέει , ότι τα αγαπημένα του πρόσωπα δεν θέλουν καμία σχέση μαζί του με αποτέλεσμα το θύμα να έχει αποκοπεί από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον , να νιώθει άχρηστο και ανάξιο σαν άτομο. Η ντροπή συχνά συνδέεται με το αίσθημα της ευθύνης και θεωρούν ότι αξίζουν αυτή την συμπεριφορά. Επίσης , φοβούνται ότι θα νιώσουν περαιτέρω ντροπή αν εξομολογηθούν την κακοποίησή τους.49

36

⁵⁰ Βλ. Canadian Centre for Justice Statistics "Family Violence in Canada : A

statistical profile 2002 " (2002), Ohawa : Statistics Canada, Catalogue no 85-

224-XIE , 2002 : 15

⁵¹ Βλ. Brinkerhoff B. M., Grandin E. and Lupri E. (1992) "Religious Involvement

and Spousal Violence : The Canadian Case" , Journal for the Scientific Study

of Religion , 31 , 1 , p.23

⁵² Βλ. Migliaccio A . T. (2001) "Marginalizing the Battered Male " , The Journal of

Men’s Studies , 9, 2 : p.p.1-18

Σύμφωνα με την General Social Survey το 1999 , το 29% ανέφεραν ότι ταράχτηκαν , αγχώθηκαν και το 21% ανέφεραν ότι απογοητεύτηκαν.50 Άλλες μελέτες ανέφεραν ότι τόσο οι δράστες όσο και τα θύματα , σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης , ανέφεραν χαμηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης απ΄ ότι τα μη θύματα.51

Μια περιγραφική μελέτη εξέτασε τις εμπειρίες και τα αποτελέσματα της σωματικής κακοποίησης που βίωσαν δώδεκα παντρεμένοι άντρες , ηλικίας 25-47 ετών. Είχαν υποστεί πολλαπλές μελανιές , τραυματισμούς στα γεννητικά όργανα , στο κεφάλι , εσωτερική αιμορραγία κλπ. Τα μέσα που χρησιμοποίησαν οι γυναίκες ήταν μαχαίρια , ψαλίδι , κατσαβίδι , νύχια , κλειδιά που τα πετούσαν στο σύντροφό τους.

Η έρευνα εξέτασε επίσης και για το πώς οι άντρες προσλαμβάνουν την προαναφερθείσα κατάσταση. Έχοντας θυματοποιηθεί από γυναίκα , οι άντρες ένιωθαν ότι απέτυχαν να υιοθετήσουν τα χαρακτηριστικά που πολιτισμικά προσδιορίζουν τους άντρες όπως η ανεξαρτησία , η δύναμη , η σκληρότητα και η αυτάρκεια. Ως αποτέλεσμα , οι άντρες τείνουν να μην εκφράζουν τους φόβους τους , να μην ζητάνε βοήθεια ή να μην συζητάνε τις εμπειρίες τους παρ΄ όλο που κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων εξομολογήθηκαν την ντροπή που ένιωθαν.52

Ακόμα και όταν αποφασίζουν να συζητήσουν την εμπειρία τους συναντούν δυσπιστία , έκπληξη και σκεπτικισμό από τους ειδικούς , από

37

⁵³ Βλ. Migliaccio A . T. (1995) Intimate Violence : Asymmetry and Symmetry,

Doctoral Thesis , University of Calgary , p.p. 236-237

⁵⁴ Βλ. Canadian Centre for Justice Statistics "Family Violence in Canada : A

statistical profile 2002 " (2002), Ohawa : Statistics Canada, Catalogue no 85-

224-XIE , 2002 : 17

⁵⁵ Βλ. Wolak J. and Finkelhor D. (1998) "Children Exposed to Partner Violence "

in Partner Violence : A Comprehensive Review of 20years of Research ,

edited by J.L. Jasinski and L.M. Williams , Thousand Oaks , CA : Sage , p.p.73-

112. Χρησιμοποιούμε τον όρο "νεανική παραβατικότητα " και όχι

"νεανική εγκληματικότητα" για λόγους αποφυγής στιγματισμού. Οι ανήλικοι ,

εξαιτίας του ότι θεωρούνται άτομα με προσωπικότητα και χαρακτήρα υπό

διαμόρφωση , όταν διαπράττουν μια εγκληματική πράξη είναι πρέπον να λέμε

ότι παραβατούν και όχι ότι εγκληματούν έτσι ώστε να μην τους συνοδεύει η

ετικέτα "εγκληματίας" και οι στιγματιστικές συνέπειες της.

γιατρούς αλλά και από φίλους και οικογένεια. Αυτές οι αντιδράσεις κάνουν τους άντρες να νιώθουν ακόμα πιο κακοποιημένοι.53

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι η κακοποίηση εκτός από το θύμα επηρεάζει αρνητικά και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Σύμφωνα με την έρευνα του 1999 , το 25% του δείγματος ανέφερε ότι τα παιδιά τους είχαν ακούσει ή είχαν δει την κακοποίηση που βίωσαν ενώ 1 στις 4 γυναίκες ήταν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική της ηλικία54

Πολλές έρευνες εξέταζαν τα μακροχρόνια αποτελέσματα στα παιδιά κατά την ανατροφή τους σε μια οικογένεια με ενδοοικογενειακή βία. Διαπιστώθηκαν προβλήματα συμπεριφοράς όπως επίθεση , κρίσεις άγχους , κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση καθώς και αυξανόμενη πιθανότητα να γίνουν τα ίδια θύτες ή θύματα κατά την ενήλικη ζωή τους. Το μοτίβο "η βία γεννά βία" επαληθεύεται στη περίπτωση αυτή μιας και η βία στην οικογένεια αναπαράγεται από γενιά σε γενιά, με αποτέλεσμα να γεννά τη νεανική παραβατικότητα. 55

Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω μαρτυρία που δόθηκε στην έρευνα της Straus από ένα άντρα – θύμα. Της εξομολογήθηκε ότι η

38

⁵⁶ Βλ. Straus M.A. (1977) "Wife – Beating : How Common and Why ?" , Victimology , 2: 443-458

⁵⁷ Βλ. Πρακτικά της Βουλής των Αντιπροσώπων , Η΄ Βουλευτική Περίοδος –

Σύνοδος Β΄(2003) σ.79

⁵⁸ Βλ. Canadian Centre for Justice Statistics "Family Violence in Canada : A

statistical profile 2002 " (2002), Ohawa : Statistics Canada, Catalogue no 85-

224-XIE , 2002 : 25

γυναίκα του τού επιτίθεται , όταν νευριάζει , μπροστά στο μικρό τους γιο που γίνεται συχνά μάρτυρας αυτών των περιστατικών. Δύο φορές κατέληξε στο νοσοκομείο με σοβαρούς τραυματισμούς. Αυτό , όμως , που ήταν ιδιαίτερα σοκαριστικό είναι ότι όταν ο 5χρονος γιος του τον επισκεπτόταν και δεν έπαιρνε αυτό που ήθελε , από τον πατέρα του , τον χτύπαγε στο κεφάλι με δύναμη. Το παιδί αυτό , όπως και όλα τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες βίας μεταξύ των γονέων τους , βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο , να αναπτύξουν μια βίαιη συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή τους που μπορεί να εκδηλωθεί με την άσκηση βίας στις γυναίκες.56

Η βία στην οικογένεια πέρα από το κοινωνικό έχει και οικονομικό κόστος. Τα θύματα βίας στοιχίζουν στο κράτος για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθώς και για πιθανή απώλεια εργατοωρών, πέραν των άλλων όλων που αναφέραμε.57

Τρεις έρευνες έδειξαν ότι η γυναικεία κακοποίηση κοστίζει δισεκατομμύρια σε αρκετές χώρες του κόσμου. Αν και δεν έχει γίνει κάποια εκτίμηση για την ανδρική θυματοποίηση , υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι το κόστος στην παραγωγικότητα της κοινωνίας είναι σημαντικό. Ενδεικτικό είναι ότι το 11% των ανδρών – θυμάτων ανέφεραν ότι θα ΄θελαν να πάρουν άδεια ως συνέπεια της κακοποίησης που έχουν υποστεί.58

39

⁵⁹ Βλ. Wise A.J. & Bowman S.L. (1997) , Comparison of beggining counselors;

responses to lesbian vs Heterosexual partner abuse. Violence and victims

p.p.12(2) , 127-135

⁶⁰ Βλ. Merrill G.S & Wolfe V.A. (2000) Battered Gay Men : An Exploration of

abuse , help seeking and why they stay" Journal of Homosexuality , 39(2) ,

p.p.1-30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V : Bία σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια.

Κάποιοι θεωρούν τη βία που συμβαίνει σε κάποια ομοφυλόφιλα ζευγάρια ως λιγότερο σοβαρή συγκριτικά μ΄ αυτή στα ετερόφυλα και σ΄ ένα μεγάλο ποσοστό δεν συμπονούν τα ομοφυλόφιλα θύματα.59

Αν και οι έρευνες για το συγκεκριμένο θέμα είναι λίγες , υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις , ότι είναι τουλάχιστον το ίδιο πιθανό να συμβεί όπως και στις ετερόφυλες σχέσεις. Κάποιοι ερευνητές έχουν καταλήξει ότι συμβαίνει περισσότερο από 20% των ομοφυλόφιλων σχέσεων. Γι΄ αυτό , είναι ένα σημαντικό γεγονός τόσο για την δημόσια υγεία όσο και για το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε , λοιπόν , ότι η βία στα ομοφυλόφιλα είναι το ίδιο σοβαρή όπως και στα ετερόφυλα ζευγάρια και χρήζει την ίδια προσοχή.

Σύμφωνα με μια μελέτη , το 79% των ομοφυλόφιλων θυμάτων υπέφεραν από σωματική κακοποίηση με το 60% να αναφέρει μελανιές , το 23% τραύματα στο κεφάλι και διάσειση , το 13% ανέφεραν καταναγκαστική σεξουαλική επαφή με απώτερο σκοπό την μετάδοση του HIV , το 12% σπασμένα κόκαλα , 10% καψίματα.60

Το γεγονός συχνά αρνείται από τα θύματα και είναι αναμενόμενο αν σκεφτούμε ότι από την στιγμή που η ίδια η κοινωνία αρνείται την ύπαρξη των ομοφυλόφιλων δεν θα μπορούσε να δεχτεί την βία που συμβαίνει μέσα σ΄ αυτά.

40

⁶¹ Βλ. Το ίδιο (2000) p.p.1-30

Είναι αναμενόμενο να υπάρχουν μεγαλύτερα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας στις ομοφυλοφιλικές σχέσεις μιας και υπάρχουν περισσότεροι τρόποι κακοποίησης. Για παράδειγμα , οι δράστες απειλούν τα θύματά τους ότι θα αποκαλύψουν στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον την σεξουαλική τους ταυτότητα. Αυτό μπορεί να έχει ως άμεση συνέπεια μεγαλύτερη απομόνωση και απόρριψη από τα αγαπημένα τους πρόσωπα , απόλυση και έλλειψη συναισθηματικής στήριξης και βοήθειας. Στην περίπτωση , μάλιστα , που το θύμα είναι και ο γονιός κινδυνεύει να χάσει την επιμέλεια των παιδιών του ή ακόμα και την επαφή μαζί τους.

Για πολλά ομοφυλόφιλα ζευγάρια , οι πράξεις βίας δεν άρχισαν από την πρώτη στιγμή της σχέσης. Σύμφωνα με τους Merill και Wolfe το 79% των ομοφυλόφιλων δεν βίωσαν βία στους πρώτους 3 μήνες και το 46%μέσα στον πρώτο χρόνο. Έτσι , περίπου για τα μισά θύματα , η βία ήταν μια έκπληξη και όχι ένα συμβάν με προϊστορία που θα μπορούσε να θεωρηθεί η αρχή μιας βίαιης συνύπαρξης (56%). 61

Πολλοί ένιωθαν ότι είχαν επενδύσει πολλά στη σχέση και όφειλαν στο σύντροφό τους να βρίσκονται στο πλευρό τους για να τον στηρίξουν (31%) και διατηρούν την ελπίδα ότι ο σύντροφός τους θα ζητήσει βοήθεια και μπορεί να αλλάξει (75%). Επιπλέον , μετά το εκάστοτε βίαιο περιστατικό , ακολουθεί η μετάνοια και οι ενοχές από τον δράστη και μια περίοδο μέλιτος. Έτσι , πολλά θύματα που βλέπουν μεταμέλεια σε συνδυασμό με την επίδειξη καλής συμπεριφοράς , για ένα

41

⁶² Βλ. Το ίδιο (2000) p.p.1-30

μικρό χρονικό διάστημα , και έτσι το θύμα παραμένει στη σχέση. Εντούτοις , σταδιακά η ένταση επανέρχεται και κλιμακώνεται.

Για κάποια άλλα θύματα , η οικονομική εξάρτηση , η απομόνωση από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον είναι επίσης ισχυροί λόγοι που αναχαιτίζουν κάθε σκέψη του θύματος για να δραπετεύσει από τον εφιάλτη. Σε κάποιες περιπτώσεις , τα θύματα κατάφεραν ή έστω προσπάθησαν να φύγουν. Οι Merill και Wolfe βρήκαν ότι το 90% των ομοφυλόφιλων ανδρών άφησαν τους συντρόφους τους , το 46% έφυγαν από μια δίχρονη , τουλάχιστον , σχέση ενώ το 60% ανέφερε τρεις ή και περισσότερες σημαντικές προσπάθειες να αφήσουν τη σχέση τους. Το 58% ανέφεραν την συνεχή παρενόχληση από τον πρώην σύντροφό του μετά τη διακοπή της σχέσης.62

Τα κυριότερα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα ομοφυλόφιλα θύματα για να φύγουν από μια βίαια σχέση αναφέρονται παρακάτω :

Ομοφυλοφοβία : είναι μια αρνητική συμπεριφορά προς τους ομοφυλόφιλους που προκαλείται από αντιπάθεια , μίσος και φόβο στο διαφορετικό. Δημιουργείται η αντίληψη στο θύμα ότι δεν είναι αρκετά άνδρας , αρχίζει να μην εκτιμάει τον εαυτό του ή να είναι ατελής ως άτομο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει το θύμα στο να χάσει την αυτοεκτίμησή του , την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τελικά να φύγει από την σχέση. Επίσης , ηθικές και θρησκευτικές αντιλήψεις εναντίον των ομοφυλόφιλων μπορεί να προκαλέσουν ένα αίσθημα ντροπής και να

42

⁶³ Βλ. Byrne D. (1996) "Clinical models for the treatment of gay male

perpetrators of domestic violence" , in Violence in gay and lesbian domestic

partneships , edited by C. Renzetti & C. Miley. , New York : Harrington Park

Press , p.p. 109-110.

αυξήσουν την πιθανότητα να παραμείνει κρυφή η σχέση και συνεπώς και η κακοποίηση. 63

Έλλειψη οικογενειακής υποστήριξης : Αν ο ομοφυλόφιλος δεν έχει γνωστοποιήσει την σεξουαλική του ταυτότητα , η οικογένειά του παραμένει στην άγνοια και συνεπώς αυξάνονται οι πιθανότητες ο δράστης να το χρησιμοποιήσει ως μέσο εκβιασμού. Ακόμα και αν το γνωρίζουν ενδεχομένως να διστάσουν να πιστέψουν την ύπαρξη βίας μέσα στο ζευγάρι. Σε κάποιες περιπτώσεις , τα μέλη της οικογένειας του θύματος μπορεί να μην το υποστηρίξουν εξαιτίας της αρνητικής στάσης που έχουν υιοθετήσει για την ομοφυλοφιλία. Αυτό μπορεί να δυσκολέψει το θύμα να αφήσει την σχέση μιας και αυτό συνεπάγεται ότι θα χάσει πέρα από το δράστη και την οικογένειά του.

Μικρό μέγεθος της ομοφυλοφιλικής κοινότητας : δεδομένου του σχετικά μικρού κοινωνικού δικτύου ομοφυλοφίλων , ακόμα και στις μεγάλες πόλεις , υπάρχει μεγάλη δυσκολία να αποφύγεις τον πρώην σύντροφό του αλλά και να υπάρχει μεγάλο δίκτυο υποστήριξης των θυμάτων.

Μακροχρόνια αρρώστια : Αν το θύμα υποφέρει από μακροχρόνιες αρρώστιες όπως το Aids , οικονομικά βάρη εξαιτίας της κατάστασης μπορεί να προσθέσουν επιπρόσθετο άγχος στο θύμα. Επίσης , ο ένας μπορεί να κατηγορεί τον άλλο για την μετάδοση του ιού και αυτό μπορεί να συμβάλλει ή να ενισχύσει την κακοποίηση.

43

⁶⁴ Βλ. Letellier P.(1996) "Twin epidemics :Domestic Violence and HIV infection

among gay and bisexual men" in Violence in gay and lesbian domestic

partneships , edited by C. Renzetti & C. Miley. , New York : Harrington Park

Press , p.p. 69-81.

⁶⁵ Βλ. Το ίδιο (1996) p.p. 76-79

Ένας δράστης μπορεί σκοπίμως να μην προφυλάξει τον σύντροφό του από την έκθεση στον ιό με σκοπό να τον κάνει ανεπιθύμητο στους άλλους ή να τον απειλεί ότι θα το αποκαλύψει στον περίγυρό του. 64Επίσης μπορεί να εμποδίσει το θύμα να ΄χει πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και θεραπεία. Ο φόβος της αρρώστιας , του θανάτου και της μοναξιάς μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ισχυρό κίνητρο για να παραμείνει στην παρούσα σχέση. 65

Επίσης , οι αρνητικές τάσεις του κοινωνικού συνόλου τόσο για την ομοφυλοφιλία όσο και το AIDS μπορεί να αναχαιτίσει κάθε απόφαση του να χωρίσει. Επίσης και στην περίπτωση που ο δράστης είναι φορέας του AIDS , το θύμα μπορεί να μείνει μαζί του από ηθική υποχρέωση , για να τον στηρίξει.

Οικονομική κατάσταση : Ένας ακόμα λόγος για να παραμείνει στη σχέση παρ΄ όλη την βία που βιώνει , είναι η ενδεχόμενη οικονομική εξάρτηση από τον σύντροφό του. Για παράδειγμα , μπορεί να έχει ιατρική κάλυψη μόνο μέσω του συντρόφου του. Αν υπάρχουν έξοδα που σχετίζονται με την ιατρική φροντίδα , η φτώχια μπορεί να είναι εμπόδιο για να διεκδικήσει το θύμα την ανεξαρτησία του.

44

⁶⁶ Βλ. "Warning signs of domestic violence" , διευθ.ιστοσελίδας: www.aardvarc.org , (Ημερ. Δικτ.: 9/6/06).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ : Σημάδια ανησυχίας

Η ενδοσυζυγική βία είναι ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει όλες τις κοινωνικές τάξεις , τα φύλα , τις φυλές και είναι ανεξάρτητο των σεξουαλικών προτιμήσεων του θύματος και του θύτη.

Δεν είναι πάντα βέβαιο ότι θα υπάρξουν κάποια σημάδια ικανά για να σημάνουν το καμπανάκι του κινδύνου στο κοινωνικό περίγυρο του θύματος. Τα θύματα δεν είναι πάντα παθητικά , με χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι δράστες δεν είναι πάντα βίαιοι μπροστά σ’ άλλους. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε , ως τρίτα άτομα , είναι να προσπαθήσουμε να προσέξουμε κάποια σημάδια , όσο και αν προσπαθεί το θύμα και ο θύτης να το κρύψουν :66

􀂃 Τραύματα & Δικαιολογίες: Σε κάποιες περιπτώσεις , οι μελανιές και τα τραύματα μπορεί να βρίσκονται σε εμφανή σημεία. Σκοπός του δράστη , σ΄ αυτές τις περιπτώσεις , είναι να απομονώσει το θύμα και να το παγιδεύσει στο σπίτι. Το θύμα αναγκάζεται να απουσιάσει από την εργασία του προφασιζόμενο κάποια ασθένεια ώστε να μην αναγκαστεί να προβεί σε εξηγήσεις για το πώς απέκτησε τις μελανιές. Στην περίπτωση , βέβαια , που δεν μπορεί να αποφευχθεί κάποια συνάντηση , το θύμα ισχυρίζεται ότι ήταν αδέξιο , απρόσεχτο ή φτάνει και στο σημείο να εφευρίσκει ιστορίες για να δικαιολογήσει την εικόνα του. Υπάρχουν , βέβαια , και οι περιπτώσεις όπου η δράστης σκοπίμως δεν τραυματίζει τον σύντροφό της σε

45

⁶⁷ Βλ. Το ίδιο.

εμφανή σημεία , ώστε να αποφύγει όλη αυτή την κατάσταση και να μην δώσει αφορμή για υποψίες.

􀂃 Χαμηλή αυτοεκτίμηση: κάποια θύματα έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ενώ σε άλλους τομείς της ζωής όπως στην εργασία , στις κοινωνικές τους σχέσεις , φαίνονται να΄ χουν αρκετή αυτοπεποίθηση. Εντούτοις , στο ρόλο του συζύγου , είναι ιδιαίτερα αδύναμοι και πιστεύουν ότι αν χωρίσουν δεν θα μπορούν να επιζήσουν μόνοι τους.

􀂃 Αλλαγές στην προσωπικότητα: Πολλά θύματα έχουν εναλλαγή συμπεριφοράς όταν βρίσκονται μπροστά στον κόσμό και όταν είναι με την σύντροφό τους. Στην πρώτη περίπτωση , το θύμα ενδεχομένως να παρουσιάζεται ως ένα εξωστρεφές άτόμο ενώ με την παρουσία του δράστη , το θύμα κλείνεται στον εαυτό του , μιλάει με σιγανή φωνή και περιμένει την σιωπηλή άδεια της συζύγου για να εκφέρει την άποψή του.67

􀂃 Απομόνωση: Οι ενήλικοι που κακοποιούνται μέσα στην οικογένεια συχνά είναι απομονωμένοι. Οι σύντροφοι τους τείνουν να ελέγχουν τις ζωές τους σε μεγάλο βαθμό , να τους εξευτελίζουν λεκτικά και να τους ελέγχουν οικονομικά. Αυτή η απομόνωση σκοπό έχει να κάνει το θύτη το κέντρο του κόσμου του συντρόφου του καθώς και να περιορίσει εσκεμμένα την επικοινωνία του θύματος με άτομα που μπορεί να επιχειρήσουν να το βοηθήσουν να αποδράσει. Επίσης , πολλά θύματα έχουν εξαιρετικά περιορισμένη πρόσβαση στο τηλέφωνο , βρίσκουν συχνά δικαιολογίες για να μην

46

⁶⁸ Βλ. Το ίδιο.

⁶⁹ Βλ. "Domestic Violence and abuse: Types , Signs , Symptoms , Causes and

Effects " , Helpguide , Mental Health Issues.

συναντήσουν άτομα από το φιλικό και οικογενειακό τους περιβάλλον αλλά ακόμα και αν δεχτούν , πηγαίνουν μαζί με την σύζυγό τους.68

Πολλά θύματα αισθάνονται τόσο άσχημα που πιστεύουν ότι θα πρέπει να τιμωρηθούν ενώ ταυτόχρονα πιστεύουν ότι υπερβάλουν για την αντίδρασή τους. Επίσης έχουν χάσει την αγάπη και τον σεβασμό που είχαν κάποτε για την σύντροφό τους ενώ πολύ συχνά φαντάζονται ότι την σκοτώνουν και απαλλάσσονται απ΄ αυτήν. Φοβούνται ότι θα χάσουν τα παιδιά τους ή θεωρούν ότι δεν υπάρχει πουθενά βοήθεια.69

47

⁷⁰ Βλ. Cook W. P. (1998 ) "Abused men : The hidden side of domestic violence".

διευθ.ιστοσελίδας: www.batteredmen.org , (Ημερ. Δικτ.: 9/6/06).

⁷¹ Βλ. Gardner A. R. (1991) "Νομικές και ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις στους

τρεις τύπους γονικών συνδρόμων αποξένωσης στην οικογένεια" , Όταν η

ψυχιατρική και ο νόμος ενώνουν τις δυνάμεις τους , Court Review , Vol.28 No 1

, American Judges Association , p.p.14-21.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙΙ : Λόγοι παραμονής στη σχέση.

Μια εύλογη απορία που δημιουργείται σε καταστάσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης και ιδιαίτερα με ενήλικα θύματα είναι ο λόγος που παραμένουν σ΄ αυτή την εφιαλτική κατάσταση.

Στην περίπτωση της ενδοσυζυγικής βίας με θύματα τους άντρες , η κυριότερη αιτία είναι ο κίνδυνος να χάσουν την επαφή με τα παιδιά τους. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι πιθανότητες να πάρουν την επιμέλεια δεν είναι πολλές. Οι πιθανότητες επισκέψεων τους , χωρίς εμπόδια , έχοντας απέναντί τους μια εκδικητική σύζυγο είναι ελάχιστες. Το να χάσει ένας πατέρας την επαφή με τα παιδιά του , ίσως και για πάντα , είναι ένας ανασταλτικός παράγοντας της απόφασης τους να φύγει από το γάμο του.70

Η σημερινή πραγματικότητα , που έχει διαμορφωθεί από το οικογενειακό δίκαιο , οι αλλαγές στους κοινωνικούς ρόλους που έχουν εκ των πραγμάτων διαμορφωθεί για τα δύο φύλα έχουν ορίσει μια ζοφερή πραγματικότητα όπου τα δικαιώματα του άνδρα – πατέρα , σε πολλές περιπτώσεις όχι μόνο δεν γίνονται σεβαστά αλλά ούτε καν αναγνωρίζονται.71

H Carole Hammond-Saslow , o Phil Cook και η Suzanne Steinmetz συνεντευξίασαν 180 άντρες – θύματα που είπαν ότι ένιωθαν φυλακισμένοι στη βίαιη σχέση που ζούσαν. Ο μεγαλύτερος φόβος των

48

⁷² Βλ. Hammond – Saslow C. (1997 ) Domestic Violence and Levels of

Depression , Self – Esteem and Assertiveness in Battered Men , Doctoral

Dissertation , United States International University , San Diego.

ανδρών είναι να χάσουν την επαφή με τα παιδιά τους εξαιτίας του υπάρχοντος οικογενειακού συστήματος που τείνει να δίνει την επιμέλεια στις γυναίκες περιορίζοντας τις συναντήσεις του πατέρα. Μάλιστα , ένας άντρας – θύμα είπε χαρακτηριστικά :"η βία που υπέφερα απ΄ την σύζυγό μου δεν είναι τόσο τραυματική όσο αυτή που βιώνω τώρα , τον απαγόρευση των επισκέψεων στα παιδιά μου , που βρίσκονται σε στενό έλεγχο από την μητέρα του." 72

Σ΄ αυτή την περίπτωση τα παιδιά εξαναγκάζονται να αποξενωθούν από τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια ή /και την γονική μέριμνα , που στη συντριπτική πλειοψηφία είναι οι άντρες. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε , από τον Richard A. Gardner , "γονικό σύνδρομο αποξένωσης" και ερευνήθηκε προ εικοσαετίας από μελετητές όπως ο Turkat και νεώτερους όπως οι Clarke – Stewart Thompson , Wood , Bone και πολλούς άλλους. Σύμφωνα μ΄ αυτό , το παιδί βασανίζεται με την υποτίμηση και την επικριτική δυσφήμηση του πατέρα που είναι αδικαιολόγητη και υπερβάλλουσα.

Η μητέρα , απ΄ την άλλη μεριά , προκαλεί , τις περισσότερες φορές , την στάση αυτή , προγραμματίζοντας το παιδί συστηματικά και συνειδητά να απαρνηθεί τον άλλο γονέα κάνοντας του "πλύση εγκεφάλου". Η έννοια του "γονικού συνδρόμου αποξένωσης" περιλαμβάνει όχι μόνο συνειδητούς αλλά υποσυνείδητους και ασυναίσθητους παράγοντες που συμβάλλουν ώστε μέσα απ΄ αυτούς ο προτιμώμενος γονέας , στη

49

⁷³ Βλ. οπ.π. (1991) , p.p.14-21.

⁷⁴ Βλ. οπ.π. (1991) p.p.14-21.

συγκεκριμένη περίπτωση η μητέρα , να επηρεάζει την αποξένωση του παιδιού από τον πατέρα.73

Τα παιδιά αυτά μιλούν με διασυρμό και αναξιότητα για τον γονέα αυτό , χωρίς μάλιστα καμία ενοχή ή αμηχανία. Απορρίπτουν κάθε προσπάθεια προσέγγισης από τον πατέρα και συγχρόνως απαιτούν να συνεχίσει να τα στηρίζει οικονομικά.

Οι περιπτώσεις αυτές διαιρούνται , από τον Gardner , σε τρεις κατηγορίες : αυστηρές , μέτριες και ήπιες. Στις βαριές περιπτώσεις , οι μητέρες χρησιμοποιούν κάθε νόμιμο ή παράνομο ελιγμό για να εμποδίσουν την επικοινωνία πατέρα – παιδιού. Οι γυναίκες αυτές είναι φανατισμένες που εντείνεται κατά την διάρκεια του χωρισμού ως αποτέλεσμα των παρατεταμένων διενέξεων για το διαζύγιο και ιδιαίτερα για την επιμέλεια.

Τα παιδιά μ΄ αυτές τις μητέρες είναι ομοίως φανατισμένα ενώ μοιράζονται συχνά και τις παρανοϊκές φαντασίες της για τον πατέρα. Μπορούν να πανικοβληθούν με την προοπτική της επίσκεψης του πατέρα ενώ εάν βρεθούν στο σπίτι του μπορεί να το βάλουν στα πόδια ή να παραλύσουν από το φόβο.74

Στις μέτριες περιπτώσεις του γονικού συνδρόμου αλλοτρίωσης , οι μητέρες δεν είναι τόσο φανατισμένες αλλά είναι ιδιαίτερα διαταραγμένες. Σ΄ αυτές τις περιπτώσεις , η οργή της απορριφθείσας γυναίκας είναι σημαντικότερη από την παρανοϊκή προβολή της πρώτης κατηγορίας. Υπάρχει μια εκστρατεία υποτίμησης και μιας σημαντικής επιθυμίας να

50

⁷⁵ Βλ. οπ.π.(1991) p.p.14-21.

ληφθεί εκδίκηση από τον πατέρα με την αποξένωσή του από τα παιδιά του. Μπορεί να μην δεχτούν τις δικαστικές αποφάσεις αλλά συμμορφώνονται συνήθως μετά από τις απειλές προστίμων ή τη μεταφορά της επιμέλειας. Εκτιμώντας ότι οι μητέρες στην αυστηρή κατηγορία έχουν ένα άρρωστο ψυχολογικό δεσμό με τα παιδιά , οι μητέρες σ΄ αυτή την κατηγορία είναι πιθανότερο να έχουν έναν υγιή ψυχολογικό δεσμό που συμβιβάζεται με την οργή τους.

Τα παιδιά είναι λιγότερο φανατικοί υποστηρικτές στον διασυρμό του πατέρα συγκριτικά μ΄ αυτά της προηγούμενης κατηγορίας αλλά είναι πιθανότερο να δείχνουν την υποτιμητική συμπεριφορά τους μόνο όταν είναι με τον ίδιο.

Στις ήπιες περιπτώσεις , οι μητέρες συνήθως έχουν αναπτύξει ένα υγιή ψυχολογικό δεσμό με τα παιδιά τους. Θεωρούν ότι η ισότητα γένους στις διαφωνίες κηδεμονίας είναι μια κακή συνέπεια εις βάρος των παιδιών και προτιμούν να μην εμπλακούν στην προσφυγή στο δικαστήριο κηδεμονίας για την επιμέλεια. Μερικές απ΄ αυτές τις μητέρες ενδεχομένως να επιχειρήσουν μερικούς ήπιους βαθμούς προγραμματισμού των παιδιών τους ενάντια στους πατέρες τους. Άλλες αναγνωρίζουν ότι η αποξένωση από τον πατέρα δεν είναι προς το συμφέρον των παιδιών και είναι πρόθυμες να υιοθετήσουν μια πιο συμφιλιωτική προσέγγιση στα διαβήματα του πατέρα.75

Τα παιδιά σ΄ αυτή την κατηγορία αναπτύσσουν επίσης σενάρια , με την μικρή ώθηση της μητέρας. Το αρχικό κίνητρο είναι η ενίσχυση της θέσης της μητέρας στην διαφωνία κηδεμονίας προκειμένου να

51

⁷⁶ Βλ. οπ.π. (1991) p.p.14-21.

⁷⁷ Βλ. Glynnis W. (1986 ) Solomo Children : Ανατίναξη των μύθων του διαζυγίου ,

Ν. Υόρκη , σ.83

⁷⁸ Βλ. Γιάνναρου Λ. (2006) "Χωρισμένοι μπαμπάδες ζητούν ισότητα" , Εφημερίδα

Καθημερινή.

διατηρηθεί ο ισχυρότερος , υγιέστερος ψυχολογικός δεσμός με τις μητέρες τους. Είναι πιθανό να παρουσιάζουν αμφιθυμία σχετικά με την αποδοχή της επικοινωνίας και είναι τα πιο ελεύθερα να εκφράσουν την αγάπη για τους πατέρες τους , ακόμη και παρουσία των μητέρων τους.76

Μια μελέτη των παιδιών του διαζυγίου διαπίστωσε ότι το 42% των παιδιών που έζησαν με τη μητέρα τους ανέφερε ότι προσπάθησε να τα αποτρέψει από την επικοινωνία με τον πατέρα μετά το διαζύγιο. Εντούτοις , μόνο το 16% των παιδιών που έζησαν με το πατέρα εξέθεσε την παρόμοια παρεμπόδιση.77

Παρουσιάζοντας λοιπόν τα παραπάνω στοιχεία , ενισχύονται και γίνονται κατανοητές οι έντονες αναστολές που έχει ένας πατέρας που θέλει να προχωρήσει σε διαζύγιο. Στην συντριπτική πλειοψηφία η κηδεμονία των παιδιών δίδεται στις γυναίκες όχι με αξιοκρατικά κριτήρια όπως η ικανότητα των δύο γονέων αλλά με σεξιστικά κριτήρια κατά του πατέρα-άνδρα.

Πάγια τακτική των δικηγόρων , μάλιστα , είναι οι ισχυρισμοί από την πλευρά των γυναικών για σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών ή για βάναυση συμπεριφορά από τον πατέρα χωρίς , τις περισσότερες φορές , να ευσταθούν. Αυτό όχι απλά στιγματίζει τους άνδρες αλλά και είναι και καταστροφικό για την ψυχολογία των παιδιών. 78

Οι άντρες έχουν να αντιμετωπίσουν ακόμα ένα παράγοντα που οι γυναίκες δεν το αντιμετωπίζουν , την απομόνωση και την

52

⁷⁹ Βλ. Cook W. P. (1998 )"Abused men : The hidden side of domestic violence"

διευθ.ιστοσελίδας: www.batteredmen.org , (Ημερ. Δικτ.: 9/6/06).

⁸⁰ Βλ."Common questions about domestic abuse against men "

διευθ.ιστοσελίδας: www.batteredmen.org , (Ημερ. Δικτ.: 9/6/06).

γελοιοποίηση : "Ποτέ δεν είπα σε κανένα , ούτε σε οικογένεια ούτε σε φίλους , γι΄ αυτό που ζούσα γιατί θα υπέθεταν ότι θα της είχα κάνει κάτι και άξιζα ό,τι έπαθα." Αυτά είπε ο Tim S. , αφού αποκάλυψε ότι η σύντροφός του τον χτύπησε στο κεφάλι μ΄ ένα τηγάνι που είχε κατέληξε σε σοβαρή αιμορραγία.

Ακόμα και όταν ένας άντρας ζητάει την βοήθεια ενός θεραπευτή – ψυχολόγου , δεν βρίσκει εύκολα και επίσης οι ίδιοι σπάνια ρωτούν τους ασθενείς τους για την πιθανότητα κακοποίησης τους. Όταν οι ίδιοι οι άντρες - θύματα δεν το εξομολογούνται , μοιραία το εσωτερικεύουν και αυξάνεται ο κίνδυνος να ξεσπάσουν στον εαυτό τους , να αποσυρθούν από τις κοινωνικές τους επαφές , να απομονωθούν ακόμα και να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν.79

Οι άνδρες – θύματα μπορεί να έχουν μια συναισθηματική εξάρτηση από την σύζυγό τους και σε συνδυασμό με την αγάπη που τις έχουν , από κάποια στιγμή και μετά βλέπουν τους εαυτούς τους σαν τα άτομα που θα τη γιατρέψουν , εγκλωβίζοντας έτσι τον εαυτό τους σ΄ αυτή τη σχέση. Σε συνδυασμό , μάλιστα με την έλλειψη συναισθηματικής υποστήριξης από το οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον , που συμβαίνει συχνά κυρίως στα ομοφυλόφιλα θύματα , αυτή η εξάρτηση γίνεται ολοένα και πιο ισχυρή.80

53

⁸¹ Βλ. Αρτινοπούλου Β. (2000) Αιμομιξία - Θεωρητική προσέγγιση & ερευνητικά

δεδομένα , Νομική Βιβλιοθήκη , Αθήνα σ. 201.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIΙΙ : Αντιμετώπιση από τους φορείς επίσημου κοινωνικού ελέγχου

Η παρέμβαση των φορέων της ποινικής δικαιοσύνης στην οικογένεια , απαιτεί ιδιαίτερα ευαίσθητους χειρισμούς μιας και δύσκολα γίνεται αποδεκτή εξαιτίας της μυστικοπάθειας που διακρίνει τα μέλη της.

Ο νόμος της σιωπής σπάνια παραβιάζεται και ακόμα πιο σπάνια είναι η προσφυγή του κακοποιημένου ατόμου στις αρχές. Σ’ αυτό , βέβαια , συντελεί και η έλλειψη εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη , η δυσκολία αποδείξεως της καταγγελίας , το κοινωνικό στίγμα αλλά και η ψυχοφθόρο διαδικασία που θα πρέπει να περάσει το θύμα μέχρι να αποδείξει την μαρτυρία του.

Ιδιαίτερα στην περίπτωση της θυματοποίησης των ανδρών από τις συζύγους τους , τα ποσοστά καταγγελιών είναι σχεδόν ανύπαρκτα μιας και εκτός από το κοινωνικό στίγμα , θα πρέπει να αντιμετωπίσουν και τον έντονο σκεπτικισμό , τον χλευασμό από όλο το κοινωνικό σύνολο μιας και η εκάστοτε τέτοια καταγγελία ανατρέπει την συνολική εικόνα που συνοδεύει τους άντρες.

Πιο συγκεκριμένα , οι "τραυματογενετικές" πρακτικές των νομικών σταδίων μέχρι να αποδείξει την αξιοπιστία της καταγγελίας και την καταδίκη του ενόχου , εστιάζονται στα παρακάτω:81

α) Στις αστυνομικές αρχές που δυσπιστούν ως προς τα γεγονότα και αναγκάζουν το θύμα να περάσει από μια βασανιστική διαδικασία με

54

⁸² Βλ. Οπ.π.(2000) σ. 201.

μια σειρά εξαντλητικών ερωτήσεων που πολύ συχνά το προσβάλλουν και το κάνουν να νιώθει σαν θύτης και όχι σαν θύμα.

Η δεύτερη αυτή θυματοποίηση , που αναγκάζεται να υποστεί το θύμα , συνεπάγεται λεπτομερή περιγραφή των γεγονότων με αποτέλεσμα το θύμα να πρέπει να ανακαλεί στην μνήμη του ξανά και ξανά την τραυματική εμπειρία της κακοποίησης του. Ένας άλλος παράγοντας , ιδιαίτερα σημαντικός , είναι η στάση και η συμπεριφορά των αστυνομικών. Συχνά , διακρίνονται για την έλλειψη διακριτικότητας και ευαισθησίας που φτάνει σε σημείο να προσβάλλουν ανοιχτά το θύμα. Ιδιαίτερα στη περίπτωση των ανδρών – θυμάτων , είναι δύσκολο οι αρχές να δεχτούν να ακούσουν την εμπειρία που βίωσαν χωρίς να συνοδεύονται από έντονες αμφιβολίες και χλευασμό. Ακόμα και αν δεχτούν να ακούσουν το θύμα είναι ιδιαίτερα αμφίβολα αν θα τις αποδεχτούν ώστε να προχωρήσουν την νομική διαδικασία. Τέλος , η έλλειψη ειδικού χώρου για τις συνεντεύξεις δυσχεραίνει την νομική διαδικασία. 82

β) το θύμα σεξουαλικής κακοποίησης θα πρέπει να υποστεί την οδυνηρή διαδικασία της ιατροδικαστικής εξέτασης ώστε με το πόρισμα να μπορεί να υποστηρίξει τα λεγόμενα του.

γ) δυστυχώς μέχρι το θύμα να πάει σε δίκη , αν πάει , και να καταδικαστεί ή όχι ο κατηγορούμενος , πρέπει να περάσει όχι μόνο το στάδιο της αστυνομίας αλλά και του εισαγγελέα και του ανακριτή , οι οποίοι θα τον υποβάλλουν ξανά στην επώδυνη διαδικασία των

55

⁸³ Βλ. οπ.π., (2000) σ.201

ερωτήσεων . Θα πρέπει να τους πείσει για την αξιοπιστία των λόγων του και να διώξει κάθε αμφιβολία και δυσπιστία που θα έχουν.

δ) τέλος , όταν η υπόθεση φτάσει στην αίθουσα του δικαστηρίου , αν φτάσει μιας και στην ανδρική θυματοποίηση μια τέτοια εξέλιξη είναι ουτοπία , το θύμα δεν θα μπορέσει να αποφύγει ερωτήματα , υπαινιγμούς και σχόλια , κυρίως απ’ την πλευρά του συνηγόρου του κατηγορούμενου που θα θίξουν την ηθική του υπόσταση και την αξιοπρέπειά του.

Όλοι οι παραπάνω παράμετροι αναχαιτίζουν κάθε πρόθεση του ατόμου που έχει θυματοποιηθεί να σταματήσει το δράμα που ζει , καταγγέλλοντάς το στις αρμόδιες αρχές , μιας και διαπιστώνει ότι θα συνεχιστεί χωρίς να ξέρει και την κατάληξη. 83

Η υποεκπροσώπηση , στις στατιστικές της αστυνομίας , της κακοποίησης των ανδρών είναι συχνά μια αντανάκλαση των πολιτισμικών απόψεων για τους ρόλους των δύο φύλων. Το στερεότυπο που θέλει τον άντρα να είναι πάντα ο "δυνατός" , ικανός να υπερασπίσει τον εαυτό του απέναντι σε μια γυναίκα δημιούργησε ένα μύθο που οποιαδήποτε εξομολόγηση για θυματοποίησή του , μειώνει τον ανδρισμό του και επισύρει τον χλευασμό από το κοινωνικό του περίγυρο. Ο διασυρμός φτάνει σε τέτοιο σημείο , μάλιστα , που συχνές είναι οι περιπτώσεις που κατηγορούνται ως ομοφυλόφιλοι και ανίκανοι

56

⁸⁴ Βλ.Sepler F. (1991) "Victim Advocacy and Young Male Victims of sexual

abuse: An evolutionary model" ch.3 in The sexually abused male , Vol.1 edited

by Hunter M., Lexington , Mass : Lexington Books .

⁸⁵ Βλ. Παπαμιχαήλ Σ. "Αποτελέσματα έρευνας μέτρησης της τηλεοπτικής βίας" ,

Διάλεξη στο Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της γυναίκας.

να επιβληθούν στο "ασθενές" φύλο , υπονομεύοντας πλήρως την τραυματική εμπειρία που βίωσαν.84

Σ’ αυτό συντελεί και η εικόνα της γυναίκας ως το αδύναμο φύλο , ανίκανο να αμυνθεί πόσο μάλλον να επιτεθεί είτε λεκτικά είτε σωματικά στον σύζυγό της. Το να θυματοποιηθεί ένας άντρας από μια γυναίκα φαντάζει εξωπραγματικό για την κοινωνία μας μιας και αντίκειται στην κοινωνικοποίηση που έχουμε βιώσει που θέτει τον άντρα σε θέση ισχύος συγκριτικά με την γυναίκα. Αρκετές είναι οι περιπτώσεις που πολλοί άντρες συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες όπως το body building όχι από αγάπη για τον αθλητισμό αλλά ως ένας τρόπος για να κρύψουν την τραυματική τους εμπειρία και να ενδυναμώσουν την αντρική τους φιγούρα.

Ο πολιτισμός μας έχει δημιουργήσει ένα κοινωνικό μύθο που θέλει τους άνδρες ελεγχόμενους , αυτάρκεις και δυνατούς. Εκφράσεις όπως "τα αγόρια δεν κλαίνε" εμποδίζουν κάθε προσπάθεια του άνδρα – θύματος να αποκαλύψει την θυματοποίηση που βίωσε. Είναι γεγονός ότι η γυναίκα που κακοποιεί τον άνδρα δεν είναι ένα άγνωστο θέμα. Εντούτοις , οι περισσότερες περιπτώσεις της τηλεοπτικής θυματοποίησης των ανδρών από τις συντρόφους τους προκύπτουν μέσα από εκπομπές ψυχαγωγικού ή σατυρικού περιεχομένου".85

Τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες διστάζουν να καταγγείλουν την θυματοποίησή τους στις διωκτικές αρχές. Με τα κινήματα υπέρ των

57

⁸⁶ Βλ. Straus A. M. (1999) The controversy over domestic violence by

women : a methodological , theoretical and sociology of science analysis in

Violence in Intimate Relationships edited by Arriaga X.B. & Oskamp S. , Sage

Publication.

γυναικών , ωστόσο , η στάση απέναντι στη γυναικεία θυματοποίηση έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό , διογκώνοντας ταυτόχρονα την εικόνα του άντρα ως δράστη. Αντιθέτως , η αντιμετώπιση απέναντι στους άνδρες – θύματα είναι προκατειλημμένη , μιας και η συμπεριφορά τους είναι μονίμως καχύποπτη ανεξάρτητα από τις προσπάθειές τους να πείσουν ότι έχουν θυματοποιηθεί. Η αστυνομία και το δικαστικό σώμα διστάζουν να αναμιχθούν σε εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας. Ένας από τους λόγους είναι ότι οι συλλήψεις για επιθέσεις δεν χαίρουν κοινωνική αναγνώριση μιας και η πιθανότητα μιας τέτοιας υπόθεσης να φτάσει σε δίκη και πόσο μάλλον σε καταδίκη είναι μικρή συγκριτικά με άλλα εγκλήματα.86

Οι άνδρες – θύματα είναι λιγότερο πιθανό να απευθυνθούν στην αστυνομία ακόμα και όταν η κατάσταση τους είναι ακραία συγκριτικά με τις γυναίκες γιατί ντρέπονται. Πέρα από την τραυματική τους εμπειρία έχουν να αντιμετωπίσουν την αποδοκιμασία και τον χλευασμό από τον αντρικό , κυρίως , πληθυσμό που δεν μπόρεσαν να χειριστούν την κατάσταση με τις γυναίκες τους όπως θα έκανε ένας "αληθινός" άντρας. Αν αυτό προστεθεί στην τάση της αστυνομίας να εμμένουν στις παραδοσιακές αντιλήψεις όπου θέλουν οι γυναίκες να είναι το "αδύναμο" φύλο μπορούμε να καταλάβουμε γιατί το ποσοστό των συλλήψεων των γυναικών είναι εξαιρετικά μικρό ενισχύοντας την ψευδαίσθηση ότι η ανδρική θυματοποίηση είναι ανύπαρκτη. Οι γυναίκες τα γνωρίζουν όλα αυτά γι΄ αυτό και θεωρούν ότι μπορούν να ξεφύγουν.

58

⁸⁷ Βλ. Sacks G. (2001) "Domestic Violence : A two- way street" ,

διευθ.ιστοσελίδας: www.batteredmen.org , (Ημερ. Δικτ.: 9/6/06).

Η ανισορροπία δύναμης μεταξύ των δύο φύλων είναι ακόμα ένας λόγος που ενισχύει την δυσπιστία ως προς την ανδρική θυματοποίηση. Οι γυναίκες για να εξισορροπήσουν την διαφορά αυτή χρησιμοποιούν κάποιο όπλο που σε συνδυασμό με το στοιχείο του αιφνιδιασμού τις βοηθούν να επιτεθούν στους συντρόφους τους.

Όπως τονίζει η αστυνομική δημοσιογράφος Patricia Pearson , εξαιτίας του ότι οι γυναίκες – δράστες τείνουν να χρησιμοποιούν μεθόδους που δύσκολα εξιχνιάζονται , όπως δηλητήριο για να προκαλέσουν καρδιακή ανακοπή , ή μπορεί να προσλάβουν κάποιο άλλο πρόσωπο για να το κάνει , δεν δίνεται ιδιαίτερα προσοχή και δεν εξετάζεται η σύζυγος ως πιθανή ένοχη για το φόνο. 87

59

⁸⁸ Βλ. οπ.π. (1977) 2: 443-458

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙX : Εμπειρίες

Στο σημείο αυτό , θεωρούμε αναγκαίο να αναφέρουμε κάποιες μαρτυρίες των θυμάτων , ενδεικτικές της σοβαρότητας των εμπειριών που βιώνουν οι άνδρες – θύματα απ΄ τις συζύγους / συντρόφους τους.

"Τα πράγματα ήταν πολύ καλά τα πρώτα δύο χρόνια. Μετά , άρχιζε σιγά σιγά ν΄ αλλάζει. Ήταν πάντα ευέξαπτη αλλά όταν είχαμε κάποια οικονομικά προβλήματα , τα πράγματα χειροτέρεψαν. Εκνευριζόταν και αυτό ολοένα και χειροτέρευε την κατάσταση. Άρχισε να με χτυπάει , να με χαστουκίζει , να με γρατζουνάει. Θα μπορούσα να την αρπάξω και να της κρατήσω τα χέρια. Ποτέ , όμως , δεν την χτύπησα γιατί είχα μάθει να μην χτυπάω ποτέ μια γυναικά "

Ο Joe S. είναι ένας από τους τριάντα άνδρες – θύματα ενδοοικογενειακής βίας της έρευνας , μέσω συνεντεύξεων , του Philip W. Cook. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι άντρες βλέπουν τους εαυτούς τους στην ίδια θέση που οι γυναίκες βρίσκονται επί πολλά χρόνια. 88

Ένας άνδρας – θύμα είπε : "Αρχικά έχεις την ελπίδα ότι το άτομο που αγαπάς θα λογικευτεί και θα κάνει κάτι ώστε να αποτρέψει την επανάληψη ενός βίαιου περιστατικού. Στην περίπτωσή μου , η προσπάθειά μου να φύγω είχε ως συνέπεια μια σειρά από ανεξέλεγκτες βίαιες πράξεις , την απώλεια των περιουσιακών μου αντικειμένων και της συνειδητοποίησης ότι θα πρέπει να ξαναρχίσω την ζωή μου απ΄ την αρχή. Πιθανότατα , αυτό που με βοήθησε να το ξεπεράσω ήταν η στιγμή

60

⁸⁹ Βλ. Olszewski P. (1999) Women aren’t the only victims of domestic violence ,

Vol.2 No.5 , p.p.114-119

που μίλησα σ΄ ένα ραδιοφωνικό σταθμό εθνικής εμβέλειας. Για τις επόμενες δύο βδομάδες , έπαιρνα τηλέφωνα απ΄ όλη την Αυστραλία , από κακοποιημένους άντρες , που δεν είχαν κανέναν να μιλήσουν μέχρι που άκουσαν εμένα ". Με την εμφάνιση τέτοιων περιπτώσεων , το θέμα της βίας των ανδρών από τις γυναίκες άρχισε να αποκτά υπόσταση.89

Ένα άλλο θύμα έλεγε : "Ανακάλυψα ότι η σύζυγός μου ήταν βίαιη την πρώτη νύχτα που συγκατοικήσαμε. Αρχικά σκέφτηκα ότι ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός εξαιτίας του άγχους της αλλαγής. Μετά από κάποιες μέρες , αφού είχαμε βγει για δείπνο , όταν γυρίσαμε σπίτι με χτύπησε στο κεφάλι. Μου το δικαιολόγησε λέγοντας ότι το εστιατόριο που την πήγα ήταν το ίδιο που την πήγαινε ο προηγούμενος σύντροφός της. Νευρίαζε κάθε φορά που είχα την τηλεόραση δυνατά ή αν έτρωγα πολύ δυνατά όπως ο πατέρας της. Με χτύπησε με τη ρακέτα του τένις και κατέστρεψε όλα μου τα υπάρχοντα. Άρπαξα και πέταξα ένα τασάκι στο τζάμι που όμως αποδείχτηκε , εκ των υστέρων , ήταν μεγάλο λάθος. Ηρέμησε και έπειτα τηλεφώνησε στην αστυνομία. Όταν ήρθε , ομολόγησα τι έκανα και αγνοώντας τις μελανιές και τις αμιχές μου , μού ζήτησαν να μαζέψω κάποια ρούχα και να φύγω. Δικάστηκα και καταδικάστηκα για άσκηση βίας στη σύζυγό μου. Έπειτα από ένα χρόνο και πολλές υποσχέσεις αλλαγής συμπεριφοράς από την γυναίκα μου , ξανασμίξαμε. Πλέον , όχι μόνο μου επιτίθετο όταν δεν ικανοποιούσα τις επιθυμίες της αλλά όταν αρνιόμουν , χρησιμοποιούσε άλλους άντρες να μου επιτεθούν.

Έμαθα , μάλιστα , ότι καταστράφηκε το σπίτι και το αυτοκίνητο ενός πρώην της όταν δεν ικανοποίησε τα θελήματά της. Η βία είχε γίνει

61

⁹⁰ Βλ.το ίδιο (1999) p.p..114-119

⁹¹ Βλ. Cochran D. & Druker L. (1984) Women who rape , Report of the Office of

the Commissioner of Probation , Boston.

καθημερινότητα ώσπου ένα βράδυ , αφού είχαμε συμφωνήσει να χωρίσουμε , διέλυσε το σπίτι και μου επιτέθηκε τόσο άγρια που λιποθύμησα. Όταν ξύπνησα το πρωί , περίμενα ότι θα είχε ηρεμήσει αλλά αυτή , αντιθέτως , έχυσε ένα μπουκάλι κρασί και καυτό καφέ πάνω μου και αμύνθηκα δίνοντας της μια γροθιά στο στομάχι. Αυτή τηλεφώνησε στην αστυνομία λέγοντας ότι την απειλούσα με όπλο αλλά όταν κανείς δεν ήρθε πήγα ο ίδιος στο τμήμα. Για πρώτη φορά , με βοήθησαν , ο αστυνόμος κοίταξε τις μελανιές μου και ξεκίνησαν τις διαδικασίες για να την συλλάβουν."90

Σε μια άλλη περίπτωση η Andrea προσκάλεσε τον Mark σπίτι της , ντύθηκε προκλητικά και συμπεριφερόταν με ανάλογο τρόπο. Τον ανάγκασε να κάνει λεκτικό σεξ μαζί της απαγορεύοντας του , όμως , να την αγγίξει έστω και ελάχιστα. Αφού ικανοποιήθηκε η ίδια , τον άφησε να πάει σπίτι απαγορεύοντάς του να μιλήσει για ό,τι έζησε στην οικογένεια και στους φίλους του. Η Andrea ανέφερε ότι λάτρευε να ελέγχει και να αποπλανεί τον σύντροφό της. Ένιωθε δυνατή και ζωντανή ενώ κάθε φορά που ο Mark αρνιόταν να κάνει τα θελήματά της , τον απειλούσε ότι θα απεκάλυπτε τα πάντα στους δικούς του ανθρώπους. Σε ερώτηση του ερευνητή για το εάν θα επαναλάμβανε την εμπειρία αυτή , αυτή το αρνήθηκε ενώ συγχρόνως αν και θεωρούσε ότι δεν προκάλεσε κανένα κακό.91

Θα παραθέσω , επίσης , κάποιες μαρτυρίες που μας έγιναν , σε προσωπικό επίπεδο , από άτομα του εργασιακού και κοινωνικού μου

62

περίγυρου , ως μια προσπάθεια να αποτυπωθεί σ΄ ένα βαθμό η ελληνική πραγματικότητα.

Ο Γ.Μ. , άνδρας 55χρόνων μέσης οικονομικής τάξης , υποστήριξε ενθέρμως ότι οι άντρες βιώνουν καθημερινά ψυχολογική βία απ΄ τις συζύγους τους. Είπε χαρακτηριστικά : "τα αγγελικά πρόσωπα των γυναικών κρύβουν μια σατανική πλευρά". Υποστήριξε ότι επί πολλά χρόνια , που ήταν παντρεμένος , βίωνε καθημερινά την υποτίμηση και τον χλευασμό από την γυναίκα του ακόμα και μπροστά σε τρίτα πρόσωπα. Τον κατηγορούσε ότι δεν την πρόσεχε αρκετά γιατί δούλευε πολύ ενώ ταυτόχρονα του ζήτησε μεγαλύτερη οικονομική άνεση.

Μια γυναίκα , 50χρόνων υψηλής οικονομικής τάξης , με δύο παιδιά όταν ανέφερα το θέμα της διπλωματικής μου δεν αρνήθηκε ότι είχε ασκήσει λεκτική βία στον άντρα της. Τόνισε : " Φυσικά και το έχω κάνει. Μετά από 27χρόνια γάμου , η υποτίμηση τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας είναι ρουτίνα ". Έθεσε , επίσης , και μια άλλη ενδιαφέρουσα παράμετρο , την οικονομική επιφάνεια του ενός απ΄ τους δύο. Τόνισε ότι : "εγώ είχα οικονομική άνεση και φυσικά το εκμεταλλευόμουν για να του το λέω κάθε φορά που ερχόμασταν σε σύγκρουση". Σύμφωνα με τα λεγόμενά της πολλές ήταν και οι φορές που έλεγε τον σύζυγό της "άχρηστο" , "ανάξιο " ακόμα και με την παρουσία των υιών της. Εντούτοις , παρά την παραδοχή όλων αυτών , δεν τα αναγνώρισε ως βία ενώ ταυτόχρονα έλεγε ότι : "οι άντρες δεν έχουν ανάγκη , δεν παθαίνουν τίποτα ".

Ένας άντρας , 30ετών μέσης οικονομικής κατάστασης , εξοργισμένος από την συμπεριφορά της συντρόφου του , υποστήριζε ότι

63

οι γυναίκες έχουν ως όπλο την γκρίνια και το κλάμα για να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους. Επιπλέον η κοπέλα του δεν δίσταζε να τον εκβιάζει , με στέρηση σεξουαλικής επαφής , αν δεν έκανε αυτό που ήθελε.

Τέλος θα παραθέσω μια μαρτυρία μιας γυναίκας , 30χρόνων μέσης οικονομικής τάξης , που έχει υπάρξει τόσο θύμα όσο και θύτης. Θύμα γιατί στην παιδική της ηλικία βίωνε καθημερινά μια μητέρα που υπονόμευε την αξία του πατέρα της και θύτης γιατί ενεργούσε κατά τον ίδιο τρόπο στον δικό της σύζυγο. Όπως είπε η ίδια "η μητέρα μου δεν έχανε ευκαιρία να κοροϊδεύει τον πατέρα μου και να τον αποκαλεί τεμπέλη και ανάξιό της". Ό λόγος αυτής της συμπεριφοράς ήταν η υψηλότερη επαγγελματική θέση της μητέρας απ΄ του πατέρα καθώς και τα χρήματα που πρόσφεραν στο σπίτι. Το σημαντικό ήταν ότι και αυτή ήθελε να παντρευτεί έναν άντρα χαμηλότερου επίπεδου ώστε να μπορεί να του επιβάλλεται και να τον ελέγχει και τα κατάφερε.

Το ιδιαίτερα εκπληκτικό στις παραπάνω μαρτυρίες ήταν ότι παρ΄ όλο που και τα δύο φύλα παραδέχτηκαν την κατάσταση που βίωναν , οι γυναίκες δεν το αναγνώριζαν ως βία και επιπλέον θεωρούσαν ότι η επίδραση στους άνδρες ήταν ασήμαντη.

64

ΜΕΡΟΣ Β΄: Ερευνητικό Πλαίσιο

ενδοσυζυγικής κακοποίησης

65

⁹² Βλ. Canadian Centre for Justice Statistics "Family Violence in Canada : A

statistical profile 2000 " (2000), Ohawa : Statistics Canada, Catalogue no 85

-224-XIE , 2000 : 9.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι : Έρευνες

Οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν αρκετά με το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας , ο Richard Gelles , η Murray Straus και η Susan Steinmetz , έχουν επανελλειμένα υποστηρίξει ότι οι γυναίκες επιτίθονται στους συντρόφους τους τόσο όσο και οι άντρες.

Θα ακολουθήσουν έρευνες που υποστηρίζουν ή διαψεύδουν την συγκεκριμένη άποψη. Το σημαντικό , ωστόσο , είναι ότι σύμφωνα με τα πορίσματα η ανδρική θυματοποίηση μέσα στην οικογένεια , από τις συζύγους , είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα.

Υποκεφάλαιο 1: Στατιστική Υπηρεσία του Καναδά.

α) Στατιστικά στοιχεία της έρευνας του 1999.

Η Στατιστική Υπηρεσία του Καναδά διενήργησε , το 1999 , την Εθνική έρευνα θυματοποίησης (GSS: General Social Survey Victimization) σε 11.607 άνδρες , ηλικίας 15χρόνων και μεγαλύτεροι. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα , απ΄ τους άντρες με νυν ή πρώην σύντροφο κατά τα πέντε προηγούμενα χρόνια , το 7% βίωσαν κάποιας μορφής κακοποίησης τουλάχιστον μία φορά , συγκριτικά με 8% των γυναικών. 92

Η κακοποίηση δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός , το 54% των ανδρών – θυμάτων βίωσαν βίαιες πράξεις απ΄ τις συντρόφους τους περισσότερο από μια φορά ενώ το 13% απ΄ αυτούς την βίωσαν πάνω

66

⁹³ Βλ. το ίδιο (2000) 2000 : 12.

⁹⁴ Βλ. το ίδιο (2000) 2000 : 8

⁹⁵ Βλ. το ίδιο (2000) 2000 : 17-18

από 10φορές. Επίσης , οι κακοποιημένοι άντρες ήταν πιο πιθανό απ΄ ότι οι γυναίκες να αναφέρουν ότι τους είχαν πετάξει κάποιο αντικείμενο ή τους είχαν χαστουκίσει ή κλωτσήσει.93

Είναι άγνωστο κατά πόσο το ποσοστό της συζυγικής κακοποίησης των ανδρών έχει μεταβληθεί συγκριτικά με τις προηγούμενες χρονιές μιας και η Στατιστική Υπηρεσία του Καναδά δεν είχε στοιχεία πριν το 1999. Τα ενδιαφέρον είναι το ποσοστό συζυγικών επιθέσεων με θύματα τους άντρες , που αναφέρθηκαν στην αστυνομία , ήταν υψηλότερο το 2000 συγκριτικά με το 1995.94

Η έρευνα του 1999 μέτρησε τη συναισθηματική κακοποίηση μέσω επτά διαφορετικών τρόπων που ήταν από περιορισμό της επαφής με φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον μέχρι περιορισμό πρόσβασης σε οικονομικούς πόρους. Περίπου 1 στους 5 άντρες (18%) ανέφεραν ότι βίωσαν κάποιας μορφής συναισθηματικής πίεσης είτε στη νυν είτε στην προηγούμενη σχέση τα προηγούμενα 5χρόνια. Επίσης το 11% των ανδρών ανέφεραν ότι βίωσαν δύο μορφές ελέγχου της συμπεριφοράς τους ("ήταν ζηλιάρα και δεν ήθελε να μιλάω σε άλλες γυναίκες" ή "απαιτούσε να ξέρει με ποιόν είμαι ή πού είμαι ανά πάσα στιγμή").95

Ιδιαίτερα ευάλωτες παρουσιάζονται οι σχέσεις που τα μέλη της βιώνουν κάποια σοβαρή αλλαγή στη ζωή τους , για παράδειγμα νεαρά ζευγάρια που αρχίζουν να δουλεύουν ή μεγαλύτερα σε ηλικία ζευγάρια που συνταξιοδοτούνται. Ομοίως , καταστάσεις που γεννούν άγχος , όπως ανεργία , χαμηλός μισθός , πολλές ώρες δουλειάς και οικονομική

67

⁹⁶ Βλ. Straus M. (1992) "Social Stress and Marital Violence in a National Sample

of American Families" In Physical Violence in American Families , edited by

M. Straus and R.J. Gelles , New Brunswick , NJ : Transaction Publishers ,

p.p.81-201

αβεβαιότητα είναι επιπρόσθετες αιτίες που ενδεχομένως να δημιουργήσουν έντονη δυσαρέσκεια και νευρικότητα στο ζευγάρια και να καταλήξουν σε άσκηση βίας.96

Επιπλέον και στην περίπτωση της συζυγικής δολοφονίας , το ποσοστό των ανδρών και των γυναικών , ως δράστες , είναι σχεδόν το ίδιο. Μια μελέτη του Υπουργείου Δικαιοσύνης το 1994 ανέλυσε 10.000 υποθέσεις και βρήκαν ότι οι γυναίκες διαπράττουν το 40% των φόνων που γίνονται μέσα στην οικογένεια.

α) Στατιστικά στοιχεία της έρευνας του 2004.

Η Στατιστική Υπηρεσία του Καναδά έκανε και μια δεύτερη έρευνα (GSS: General Social Survey Victimization) το 2004 , για την ενδοοικογενειακή βία , με δείγμα 24.000 γυναίκες και άντρες 15χρονών και πάνω. Τους έθεσαν το ερώτημα για την ενδεχόμενη βία που έχουν βιώσει από τους συζύγους τους (πρώην ή νυν) κατά τα 5 χρόνια της έρευνας , από το 1999 έως το 2004. Η έρευνα με μια κλίμακα 10 ερωτήσεων μετρά την σωματική και την σεξουαλική βία.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα , τα ποσοστά θυματοποίησης , τόσο σωματικής όσο και ψυχολογικής , ανδρών και γυναικών ήταν σχεδόν ίδια (7% και 8% αντίστοιχα). Τα στοιχεία αυτά συμφωνούσαν με τα πορίσματα άλλων ερευνών που υποστήριζαν ίσα ποσοστά βίας για τα

68

⁹⁷ Βλ. Fiebert M. (1997) "References examining assaults by women on their

spouses or male partners. An annotated bibliography " , California , State

University , Long Beach

⁹⁸ Βλ. AuCoin Κ. (2005) "Family Violence in Canada : A statistical profile 2005" ,

Canadian Centre for Justice Statistics , Catalogue no. 85-224-XIE , p. 14.

δύο φύλα.97 Επιπλέον , δεν βρέθηκε καμιά σημαντική διαφορά μεταξύ 1999 και 2004 στο επίπεδο της συζυγικής βίας εναντίον του άντρα ενώ για τις γυναίκες υπήρχε μια ελαφρά στατιστική μείωση από 8% σε 7%. (Γράφημα I)

Γράφημα Ι: Συζυγική βία 1999-2004

0510152025% θυματοποίησης19992004Έτη έρευναςπαρούσα σχέσηπρώην σχέσηπαρούσα & πρώηνσχέση

Οι άντρες είναι πιο πιθανό , σύμφωνα με τα όσα δήλωσαν , να υποστούν σπρώξιμο , χαστούκια , κλωτσιές ή χτύπημα με κάποιο αντικείμενο. (Γράφημα ΙΙ). Το ποσοστό βίας που βίωσαν οι άντρες μειώθηκε από 43% το 1999 σε 34% το 2004 στην πιο σοβαρή , κατ΄ αυτούς μορφή βίας , το χτύπημα , τις κλωτσιές και το χτύπημα με κάποιο αντικείμενο. Οι άντρες είναι πιο πιθανό να βιώσουν χαστούκια (51%) ή απειλή (44%). 98

69

⁹⁹ Βλ. το ίδιο (2005) p.15

Γράφημα ΙΙ : Σοβαρότητα βίας.

0%5%10%15%20%25%30%35%40%Χρήση όπλου ,πνίξιμοΣπρώξιμοΑπειλέςΧτύπημα με αντικείμενοΕίδος βίας% βίαςΣοβαρότητα βίας

Η συζυγική βία δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Συνολικά , απ΄ αυτούς που ανέφεραν την θυματοποίησή τους με την νυν ή την πρώην σύντροφό του , δήλωσαν ότι η βία δεν συνέβη μόνο μια φορά (54%). Το ποσοστό για συχνή θυματοποίηση των ανδρών παραμένει σχετικά σταθερό μεταξύ 1999 και 2004 (54% σ΄ αντίθεση με 49%). Το 92% βίωσαν κάποιας μορφής βίας κατά τη διάρκεια του γάμου ή της συγκατοίκησης ενώ το 7% την βίωσαν πριν από το γάμο ή την συγκατοίκηση.99

70

¹⁰⁰ Βλ. Brzozowski J.(2004) "Spousal violence" in Family Violence in Canada : A

statistical profile 2004 , edited by Brzozowski J. , Catalogue no. 85-224-XIE.

Canadian Center for Justice Statistics. Ottawa : Statistics Canada.

Πίνακας Ι : Συχνότητα θυματοποίησης κατά τα έτη 1999 & 2004 Συχνότητα Ανδρική Θυματοποίηση	Έτη
1999		2004
Μία φορά	227		264
2-5φορές	194		172
6-10 φορές	35		36
Περισσότερες από 10 φορές	72		60
Δεν ξέρω / δεν δηλώνω	21		14